Ευρωπαϊκή μάστιγα η ακριβή στέγη

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες μάχες των γερμανικών εκλογών δόθηκε σε τοπικό επίπεδο. Το 56% των πολιτών του Βερολίνου υπερψήφισε την υποχρεωτική απαλλοτρίωση από τον δήμο 240.000 ακινήτων που ανήκουν σε μεγάλες εταιρείες, ώστε να μειωθούν τα ενοίκια, ενώ μόλις το 39% ήταν αντίθετο. Το δημοψήφισμα δεν είναι δεσμευτικό, είναι όμως ενδεικτικό της οργής που συσσωρεύεται για την αδυναμία εξεύρεσης στέγης σε μια πόλη που παλαιότερα εθεωρείτο προσιτή σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.  

Ο δήμος του Βερολίνου προσπαθεί –πρόσφατα αγόρασε σχεδόν 15.000 διαμερίσματα αντί 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ ώστε να τα μετατρέψει σε κοινωνικές κατοικίες–αλλά οι δυνάμεις που οδηγούν τις τιμές της στέγης στα ύψη είναι πιο ισχυρές. Την τελευταία δεκαετία, θεσμικοί επενδυτές έριξαν 41 δισεκατομμύρια ευρώ στην κτηματαγορά της γερμανικής πρωτεύουσας, περισσότερα από όσα επένδυσαν στο Λονδίνο (27 δισ. ευρώ) ή στο Αμστερνταμ (23 δισ. ευρώ). Οι συνθήκες της πανδημίας καθιστούν λιγότερο ελκυστικά τα κτίρια γραφείων και καταστημάτων, στρέφοντας το ενδιαφέρον στην κατοικία –κάτι που θα ήταν ευπρόσδεκτο εάν δεν οδηγούσε σε αυξήσεις ενοικίων τέτοιες που να καθιστούν τη στέγη απλησίαστη. Η μαζική είσοδος θεσμικών επενδυτών στην αγορά κατοικίας υπαγορεύτηκε και από την αναζήτηση αποδοτικότερων επενδύσεων, σε μια εποχή που τα επιτόκια παραμένουν μηδενικά και τα κρατικά ομόλογα δίνουν μάλλον «βαρετές» αποδόσεις.

Στη Γαλλία

Το φαινόμενο είναι πανευρωπαϊκό, αν όχι παγκόσμιο, με τους θεσμικούς επενδυτές να αγοράζουν το 2020 40% περισσότερες κατοικίες, περιλαμβανομένων φοιτητικών εστιών και οίκων ευγηρίας στη Γαλλία, απ ό,τι το 2019. Η είσοδος των επενδυτών συνδυάζεται με την «έξοδο» των κρατών, που έχουν μειώσει δραστικά τις επενδύσεις στις κοινωνικές κατοικίες. Παράδειγμα εδώ είναι και πάλι η Γαλλία, όπου η κατασκευή κοινωνικών κατοικιών μειώθηκε κατά σχεδόν 30% από το 2016. Η Ολλανδή ευρωβουλευτής Κιμ φαν Σπάρεντακ, εισηγήτρια έκθεσης για τη στέγη στο Ευρωκοινοβούλιο, αναφέρει ότι το κενό κρατικών επενδύσεων σε προγράμματα στέγασης στην Ευρωπαϊκή Ενωση ανέρχεται σε 57 δισ. τον χρόνο.

Η Eurostat επιχείρησε να περιγράψει με νούμερα το γενικότερο αίσθημα της απρόσιτης στέγης, αν και οι μέσοι όροι ολόκληρης της ευρωπαϊκής επικράτειας αποκρύπτουν τις εκρήξεις τιμών που έχουν παρατηρηθεί σε συγκεκριμένες πόλεις. Ετσι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, την περίοδο 2010-2020 οι τιμές ενοικίασης στην Ευρωπαϊκή Ενωση αυξήθηκαν κατά 14%, ενώ οι τιμές αγοράς κατά 26%. Σε πόλεις όπως η Μαδρίτη, από το 2008 το κόστος της στέγης έχει αυξηθεί τρεις φορές παραπάνω από όσο αυξήθηκαν τα εισοδήματα, ενώ στο Παρίσι οι τιμές των ακινήτων έχουν τριπλασιαστεί.

Στη Μαδρίτη το πρόβλημα είναι τεράστιο, με το 16% των κατοίκων να δίνει πάνω από το 60% του εισοδήματος για το ενοίκιο.

Ειδικά στην ισπανική πρωτεύουσα το πρόβλημα είναι τεράστιο, με το 16% των κατοίκων να δίνει πάνω από το 60% του εισοδήματος για το ενοίκιο. Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ ανακοίνωσε μέτρα στήριξης ενοικίου ύψους 250 ευρώ μηνιαίως, που αφορούν νέους κάτω των 30 ετών. Πρόκειται ουσιαστικά για την επαναφορά, σε μικρότερη κλίμακα, προγράμματος στήριξης ενοικίων που είχε καταργήσει η συντηρητική κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι προ δεκαετίας. Υπάρχουν, ωστόσο, ερωτήματα ως προς την αποτελεσματικότητα του μέτρου, αφού έρευνες δείχνουν ότι τέτοιου είδους μέτρα στήριξης ωθούν τους ιδιοκτήτες να ζητήσουν νέες αυξήσεις ενοικίων ελαχιστοποιώντας το κοινωνικό όφελος. Ο δήμος της Μαδρίτης έχασε χιλιάδες κοινωνικές κατοικίες τα πρώτα χρόνια της κρίσης, πωλώντας τες σε εξευτελιστικές τιμές σε διάφορα funds. Μία από αυτές τις πωλήσεις (3.000 διαμερίσματα με γκαράζ και αποθήκη έναντι 210 εκατομμυρίων ευρώ στο fund Azora της Goldman Sachs) κρίθηκε άκυρη με πρόσφατη απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που πριν από 20 χρόνια πίεζε χώρες όπως η Ολλανδία και η Δανία να διοχετεύσουν περισσότερα ακίνητα στην αγορά, δέχεται πλέον η ίδια πιέσεις από την πολιτικά αποσταθεροποιητική διάσταση του προβλήματος. «Ως εισηγήτρια για το θέμα στο Ευρωκοινοβούλιο, έχω αντιληφθεί ότι οι ευρωπαϊκοί κανόνες σήμερα είναι καλύτεροι στο να προστατεύουν την κερδοφορία της αγοράς στέγης από το να προστατεύουν τους ανθρώπους που χρειάζονται μια στέγη πάνω από το κεφάλι τους» σημείωσε η Φαν Σπάρεντακ. «Αυτό πρέπει να αλλάξει. Οταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει νέους δημοσιονομικούς κανόνες, η πρόσβαση στη στέγη πρέπει να αποτελέσει στόχο προτεραιότητας».

Διπλασιασμός των αστέγων

Στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα, το αποτέλεσμα της έλλειψης οικονομικών επιλογών στέγασης είναι ο διπλασιασμός του ποσοστού των αστέγων τα τελευταία δέκα χρόνια, ενώ ακόμη και τα μεσαία εισοδήματα υφίστανται εντονότατες πιέσεις, σε περίπτωση που δεν διαθέτουν ιδιόκτητο ακίνητο.

Στην Ιρλανδία, όπου χιλιάδες διαμερίσματα έχουν μείνει επί χρόνια άδεια μετά τη μεταβίβασή τους στο υπερταμείο διάσωσης των τραπεζών, παρατηρείται το φαινόμενο φοιτητές να κατοικούν σε αυτοκίνητα έξω από τα πανεπιστημιακά κτίρια.

Ενα από τα μέτρα που συζητούνται στη χώρα είναι να καταργηθούν οι φοροαπαλλαγές για τους θεσμικούς επενδυτές και να είναι η αγορά νέων κατοικιών ανοικτή μόνο σε ιδιώτες και μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Στην Ολλανδία το τελευταίο μέτρο έχει εν μέρει εφαρμοστεί, καθώς πλέον τα οικονομικά ακίνητα διατίθενται κατά προτεραιότητα σε ιδιώτες και μόνον εάν δεν υπάρξει ενδιαφέρον, σε θεσμικούς επενδυτές.

Ο Ιρλανδός καθηγητής Κοινωνικής Πολιτικής και συγγραφέας βιβλίου για την πρόσβαση στη στέγη, Ρόρι Χερν, υποστηρίζει ότι η στεγαστική κρίση είναι ένα πρόβλημα όχι ιδιαίτερης δυσκολίας. «Δεδομένου όμως του βαθμού αιχμαλωσίας όσων χαράσσουν πολιτική, οι αλλαγές απαιτούν κινητοποίηση της κοινωνίας».

Στα πάρκα

Ενα παράδειγµα για το πώς οι Αρχές μπορούν να βοηθήσουν στην παροχή οικονομικής στέγης έχουν δώσει αυτές της Ζυρίχης, προσφέροντας γη για την ανέγερση συγκροτημάτων κοινωνικής κατοικίας τα οποία διαχειρίζονται συνεταιρισμοί. Το πιο φιλόδοξο πρόσφατο έργο, το Hunziker Areal, αποτελείται από 13 συγκροτήματα διαμερισμάτων, που λειτουργούν ως σύνολο αλλά έχουν ξεχωριστή αρχιτεκτονική ταυτότητα. Το ένα πέμπτο των 1.400 κατοίκων είναι δικαιούχοι κοινωνικής κατοικίας, ενώ η έννοια της οικονομικής στέγης δεν περιορίστηκε στην τιμή αγοράς, αλλά συμπεριέλαβε και την ενεργειακή αποδοτικότητα, καθώς τα διαμερίσματα καταναλώνουν το ένα τρίτο της ενέργειας ενός μέσου ελβετικού διαμερίσματος. Στη Βρετανία, η υπόσχεση του πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον ότι θα επιτρέψει να επεκταθούν οικισμοί της νότιας Αγγλίας σε γεωργικές γαίες, προσέκρουσε στην αντίδραση των ψηφοφόρων του Συντηρητικού Κόμματος που είναι ιδιοκτήτες ακινήτων στην περιοχή και οι οποίοι διατύπωσαν τον φόβο πως, αν υπάρξουν νέες κατασκευές, θα μειωθεί η τιμή των δικών τους ακινήτων. Ο Τζόνσον τώρα στρέφεται στη λύση της δημιουργίας νέων οικισμών μέσω αναπλάσεων υποβαθμισμένων περιοχών της βόρειας Αγγλίας. Σημειώνεται ότι το πρόβλημα της έλλειψης φοιτητικής στέγης έχει ξεσηκώσει τους φοιτητές εναντίον της κυβέρνησης του Τούρκου προέδρου Ερντογάν. Σύμφωνα με στοιχεία του τουρκικού υπουργείου Εσωτερικών, πάνω από 2.400 φοιτητές κοιμούνται σε πάρκα, στο πλαίσιο της διαμαρτυρίας Barinamiyoruz –«δεν βρίσκουμε στέγη».