Το πληθωριστικό ράλι που πυροδότησαν οι ιστορικά υψηλές τιμές της ενέργειας και των τροφίμων τους προηγούμενους μήνες οδήγησε τις κεντρικές τράπεζες σε έναν άνευ προηγουμένου επιθετικό κύκλο αύξησης των επιτοκίων. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι ενεργειακές τιμές έχουν υποχωρήσει με διψήφια ποσοστά, τα τρόφιμα εξακολουθούν να ανατιμώνται με ταχύτατους ρυθμούς, προκαλώντας έντονη ανησυχία για μια νέα επισιτιστική κρίση.

Σπάζοντας ένα πτωτικό σερί αρκετών μηνών, οι παγκόσμιες τιμές των βασικών τροφίμων αυξήθηκαν τον Ιούλιο, επαναφέροντας τις ανησυχίες. Ειδικότερα, ο Δείκτης Τιμών Τροφίμων του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) ήταν κατά μέσο όρο 123,9 μονάδες τον Ιούλιο, αυξημένος κατά 1,3% από τον προηγούμενο μήνα.

Στην ευρωζώνη ο πληθωρισμός τροφίμων κινείται σε ποσοστό άνω του 13%, ενώ στην Ελλάδα τα στοιχεία που ανακοινώθηκαν την περασμένη Τρίτη από την ΕΛΣΤΑΤ καταδεικνύουν ότι οι αυξήσεις στα βασικά αυτά αγαθά κατά 12,3% ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης του δείκτη τιμών καταναλωτή στο 2,5%, από 1,8% τον Ιούνιο.

Ενδεικτικά οι τιμές των φρούτων αυξήθηκαν κατά 19,4% και των λαχανικών κατά 15,5%. Ακολουθούν τα γαλακτοκομικά και τα αυγά με αύξηση 14,4%, ενώ σε όλες τις επιμέρους υποκατηγορίες οι ανατιμήσεις είναι άνω του 8%.

Τα αίτια του επίμονου πληθωρισμού

Παράγοντες της αγοράς και διεθνείς αναλυτές υπογραμμίζουν ότι παρά την επιθετική σύσφιγξη της νομισματικής πολιτικής και την πτώση που έχει παρατηρηθεί στην κατανάλωση, μια σειρά παραμέτρων διατηρεί τις τιμές στα ύψη: η γεωπολιτική αστάθεια που προκαλεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, η παρατεταμένη ξηρασία σε κάποιες περιοχές, τα αλλεπάλληλα κύματα καύσωνα σε άλλες, αλλά και οι έντονες πλημμύρες και χαλαζοπτώσεις, συνέπεια της κλιματικής κρίσης, πλήττουν καλλιέργειες και επηρεάζουν την εφοδιαστική αλυσίδα.

Πληθωρισμός της απληστίας

Εκτός από τους προαναφερθέντες παράγοντες υπάρχει κι άλλος ένας, που απειλεί να ξαναγράψει ορισμένους από τους θεμελιώδεις κανόνες της νομισματικής πολιτικής: ο πληθωρισμός της απληστίας ή αλλιώς greedflation.

Στις 26 Ιουνίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προειδοποίησε: «Τα αυξανόμενα εταιρικά κέρδη ήταν ο μεγαλύτερος συντελεστής στον πληθωρισμό της Ευρώπης τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς οι εταιρείες αύξησαν τις τιμές περισσότερο από το αυξημένο κόστος της εισαγόμενης ενέργειας». Λίγο νωρίτερα η πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ ομολογούσε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ότι «η συμβολή των κερδών στον πληθωρισμό… δεν είχε γίνει για λίγο αντιληπτή» και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής απέτυχαν να εκτιμήσουν πλήρως τη «μετάδοση της αύξησης του κόστους που επέβαλαν πολλοί εταιρικοί τομείς στις τελικές τιμές».

Αλλά τώρα, το πρόβλημα έχει εμφανιστεί σε όλο του το εύρος.

Αυτός ο «πληθωρισμός της απληστίας» συμβαίνει όταν οι εταιρείες μετακυλίουν σημαντικό κόστος στους καταναλωτές αυξάνοντας τις τιμές για να προστατεύσουν ή ακόμα και να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους τους.

Η ίδια απλή αλήθεια οδήγησε τον Άνταμ Σμιθ να προειδοποιήσει πριν από 250 χρόνια, ότι τα κέρδη μπορούν να οδηγήσουν σε πιέσεις στις τιμές. 

Τα μέτρα ανακούφισης

Στην Ευρώπη επικρατούν αρκετές και εκ διαμέτρου αντίθετες «σχολές» στην προσπάθεια των κυβερνήσεων αφενός να ανακόψουν το πληθωριστικό ράλι, αφετέρου να ανακουφίσουν τα νοικοκυριά από το δυσβάστακτο κόστος διαβίωσης. Στην Ελλάδα προκρίνεται το market pass, το οποίο επεκτείνεται με διάφορους τρόπους και σε διάφορα είδη και οι συμφωνίες κυρίων που προωθεί το υπουργείο με τα σουπερμάρκετ. H Ισπανία πορεύεται με όπλο την κατάργηση του ΦΠΑ.

Η κυβέρνηση της Μαδρίτης ανακοίνωσε τον περασμένο Ιούνιο ότι παρατείνει για άλλους έξι μήνες την κατάργηση του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας στα βασικά προϊόντα διατροφής.

Οι ανακοινώσεις αυτές αποτελούν μέρος ενός νέου πακέτου αντιπληθωριστικών μέτρων που προβλέπουν την παράταση μέχρι τα τέλη του έτους των επιδοτήσεων για τις δημόσιες μεταφορές και της επιστροφής χρημάτων για τα καύσιμα των μεταφορέων και των αγροτών.

Πρόστιμα στη Γαλλία

Στη Γαλλία η κυβέρνηση Μακρόν επιστράτευσε την απειλή των κυρώσεων. Ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μπρουνό Λεμέρ ανέφερε ότι δεν μπορεί να μειώνεται το κόστος

των πρώτων υλών, και οι τιμές στο ράφι να μένουν σταθερά υψηλές. Και τόνισε ότι εάν οι 75 εταιρείες τροφίμων, που παράγουν το 80% του τι τρώνε οι Γάλλοι, δεν τηρήσουν την

υπόσχεσή τους, θα τις κατονομάσει δημοσίως. Οι μεγάλες βιομηχανίες και οι λιανέμποροι στο άκουσμα και μόνο πως έρχεται ειδικός φόρος για ανάκτηση των «αδικαιολόγητων» κερδών έσπευσαν να ανακοινώσουν δραστικές μειώσεις τιμών σε εκατοντάδες προϊόντα.

Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν επέβαλε υποχρεωτικές μειώσεις τιμών σε ορισμένα βασικά είδη διατροφής.

Δωρεάν τρόφιμα

Η Eurostat εκτιμά ότι περίπου το 10% του συνόλου των τροφίμων που διατίθενται στους καταναλωτές της ΕΕ καταλήγει στα σκουπίδια. Το 2020 ο αριθμός αυτός ανήλθε σχεδόν σε 59 εκατομμύρια τόνους.

Στις Βρυξέλλες ο περιφερειακός υπουργός Αλέν Μαρόν επιθυμεί από το 2024 να υποχρεώσει τα καταστήματα με έκταση άνω των 1.000 τετραγωνικών μέτρων να δωρίζουν τα απούλητα τρόφιμα.

Το σχέδιο νόμου έγινε αποδεκτό σε πρώτη φάση και τώρα ξεκινούν οι διαβουλεύσεις για τη θέσπισή του.

Το Βέλγιο δεν είναι η πρώτη χώρα που θέλει να ρυθμίσει νομοθετικά τις δωρεές τροφίμων από τα σουπερμάρκετ. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Τραπεζών Τροφίμων (FEBA), μέλος της οποίας είναι και η Ελλάδα, η οποία εκπροσωπεί 351 τράπεζες τροφίμων σε 30 χώρες, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις.

Ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία, υποχρεώνουν τους εμπόρους λιανικής πώλησης να υπογράψουν συμφωνίες για δωρεές τροφίμων σε οργανώσεις επισιτιστικής βοήθειας. Αλλες χώρες, όπως η Ιταλία, επιλέγουν φορολογικά κίνητρα ή απλοποιούν τις διοικητικές διαδικασίες.