Ωρολογιακή βόμβα για το αύριο της χώρας αποτελεί ο συνδυασμός της δημογραφικής της γήρανσης με την μεγάλη διαρροή ανθρώπινου δυναμικού υψηλού επιπέδου...
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Το πρόβλημα είναι ύπουλο, διαβρωτικό και για τον λόγο αυτόν εξαιρετικά επικίνδυνο. Έχει δε υπόγειες και μη ορατές παρενέργειες, οι οποίες ως εκ τούτου δεν διευκολύνουν την αντιμετώπισή του. Πρόκειται γι την δημογραφική γήρανση, φαινόμενο που απειλεί ολόκληρη την Ευρώπη και ιδιαιτέρως την χώρα μας –η οποία, ωστόσο, δεν δείχνει να την απασχολεί.
Η κατάσταση είναι σοβαρή. Διότι, μελέτη των ερευνητών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) εντάσσει την Ελλάδα στην ζώνη υψηλού κινδύνου της ευρωζώνης ως προς την δημογραφική γήρανση την επόμενη εικοσαετία, επισημαίνοντας ότι αυτή η παράμετρος κάθε άλλο παρά βοηθά στις προσπάθειες μείωσης της ανεργίας και αύξησης της ανταγωνιστικότητας σε περιβάλλον υψηλού χρέους και περιορισμένων δημοσιονομικών περιθωρίων. Σαν να μην έφταναν όλα τα άλλα προβλήματα, δηλαδή, τα επόμενα χρόνια το εργατικό δυναμικό θα γεράσει παραπάνω, με την παραγωγικότητα να πέφτει συνολικά στην ευρωζώνη –αλλά το πρόβλημα θα είναι οξύτερο σε Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία και Ιταλία.
Θα επεκτείνεται επίσης και στο επίπεδο των δεξιοτήτων του ενεργού πληθυσμού, ο οποίος θα παρουσιάζει αυξανόμενες δυσκολίες προσαρμογής σε μεταβαλλόμενες συνθήκες. Η δυσκολία αυτή δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη και την βελτίωση της παραγωγικότητας, η οποία στον αναπτυγμένο κόσμο ήδη ακολουθεί φθίνουσα πορεία.
«Παρότι είναι δύσκολο να γίνουν γενικεύσεις σε όλα τα επαγγέλματα, με βάση την βιβλιογραφία προκύπτει ότι η παραγωγικότητα αρχικά αυξάνεται με βάση την ηλικία, φτάνοντας στο ανώτατο σημείο της ανάμεσα στα 40 και τα 50. Μετά μειώνεται», επισημαίνει η μελέτη του ΔΝΤ, προσφέροντας έτσι τροφή για σκέψη σε πολιτικούς και ανώτατα στελέχη επιχειρήσεων. Η μελέτη αναρτήθηκε προσφάτως στο blog του ΔΝΤ και εξετάζει σε βάθος τις συνέπειες από την γήρανση του εργατικού δυναμικού στην ευρωζώνη. Η αρχική δε διαπίστωση είναι ότι, τις επόμενες δύο δεκαετίες, το ποσοστό των εργαζομένων ηλικίας από 55 έως 64 ετών αναμένεται να αυξηθεί από το 15% στο 20% του εργατικού δυναμικού, με άμεσες επιδράσεις στην παραγωγικότητα.
«Υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρίες σχετικά με τις επιπτώσεις γήρανσης του εργατικού δυναμικού στην παραγωγικότητα», αναφέρεται στην μελέτη. Αναλύονται δύο πτυχές: Από την μία πλευρά, τα συσσωρευμένα χρόνια εργασιακής εμπειρίας θα μπορούσαν να κάνουν τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας πιο παραγωγικούς. Από την άλλη, η πιο ευαίσθητη υγεία των εργαζόμενων και οι παρωχημένες δεξιότητές τους θα μπορούσαν να μειώσουν την παραγωγικότητά τους κάτω από ένα κατώφλι.
Το δείχνουν και οι έρευνες
Παίρνοντας ένα δείγμα ευρωπαϊκών χωρών, από το 1960 έως και το 2014, οι ερευνητές του ΔΝΤ επιχειρούν να συνδέσουν την παραγωγικότητα και την γήρανση του εργατικού δυναμικού. Διαπιστώνουν ότι μία αύξηση κατά 5% του ποσοστού των εργαζομένων ηλικίας 55-64 ετών στο σύνολο του εργατικού δυναμικού, συνδέεται με πτώση της παραγωγικότητας κατά 3%, όταν είναι γνωστό ότι η τελευταία είναι μία σημαντική κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης.
Ιδιαίτερα δε στο σημερινό ψηφιακό περιβάλλον, που όλο και περισσότερο διέπει την διεθνή οικονομία επανακαθορίζοντας και τους όρους του νέου διεθνούς καταμερισμού της εργασίας. Η ανάδυση της περίφημης sharing economy, υπό τις νέες αυτές συνθήκες, αποτελεί μία νέα πηγή εισοδήματος και απασχόλησης η οποία συνδέεται άμεσα με την ηλικία και τις νέες δεξιότητες.
Η νέα καθυστέρηση
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η μελέτη του ΔΝΤ εκτιμά ότι το βάρος της γήρανσης του εργατικού δυναμικού θα πέσει άνισα μεταξύ των κρατών μελών της ευρωζώνης. Επισημαίνει, παράλληλα, ότι στο ίδιο διάστημα στις ΗΠΑ όχι μόνον δεν αναμένεται αύξηση της γήρανσης του εργατικού δυναμικού, αλλά το αντίστροφο.
Ειδικά για την ευρωζώνη και επιμέρους στα δικά μας, η μελέτη σημειώνει ως ανησυχητικό το γεγονός ότι από τις μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα αναμένεται να παρατηρηθούν σε χώρες οι οποίες θα δυσκολευτούν να το αντέξουν, «όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία». Οι χώρες αυτές, σημειώνεται, έχουν ήδη αυξημένα επίπεδα χρέους και πενιχρά δημοσιονομικά περιθώρια και χρειάζονται ταχεία αύξηση της παραγωγικότητας προκειμένου να τονωθεί η ανταγωνιστικότητα και να μειωθεί η ανεργία.
Έτσι, η δημογραφική γήρανση συνιστά απειλή για την συμμετοχή τους με αξιώσεις στις νέες συνθήκες παραγωγής πλούτου, οι οποίες είναι πλέον και ασυγκρίτως πιο ανταγωνιστικές απ’ ό,τι στο παρελθόν. Αυτό και μόνον το γεγονός θα έπρεπε να έχει καταστήσει το δημογραφικό μείζον πρόβλημα προς επίλυση για το σύνολο της ευρωζώνης, με ιδιαίτερα πολύπλοκες παραμέτρους.
Υπάρχουν και καλά νέα
Η μελέτη κλείνει με την επισήμανση ότι υπάρχουν και καλά νέα, δεδομένου ότι μία σειρά από πολιτικές μπορούν να μετριάσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της γήρανσης του εργατικού δυναμικού στην αύξηση της παραγωγικότητας.
Πρώτη εξ αυτών, η βελτίωση των συνθηκών υγείας. Μία άλλη ιδιαιτέρως σημαντική παράμετρος είναι η ενίσχυση των ενεργών πολιτικών προγραμμάτων κατάρτισης και επανακατάρτισης, ενώ ένας τρίτος ενισχυτικός παράγοντας θα μπορούσε να είναι η μείωση του φορολογικού βάρους της περιστασιακής απασχόλησης σε συνδυασμό με επενδύσεις στην έρευνα. Αναλογιστείτε πόσα από αυτά μπορούν να γίνουν στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια για να μην πέσει και άλλο η παραγωγικότητά μας…