Σε μια δύσκολη συγκυρία για το Ιράν ήλθε ο θάνατος του Προέδρου, Εμπραχίμ Ραϊσί. Το καθεστώς πλέον καλείται να βρει σύντομα αντικαταστάτη, ενώ εμπλέκεται σε περιφερειακές συρράξεις άμεσα ή δια αντιπροσώπων και την οικονομία του να τρεκλίζει.

Οι αντίπαλοι του Ιράν και συγκεκριμένα οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, μελετούν την εμβάθυνση της συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας για να αντιμετωπίσουν την απειλή της Τεχεράνης, η ιρανική οικονομία βουλιάζει και μπορεί να δεχθεί περαιτέρω πλήγματα από νέες αμερικανικές κυρώσεις, κι ο θάνατος του Ραϊσί πιθανώς θα βουλιάξει στο χάος την ελλοχεύουσα διαπάλη εξουσίας με την απομάκρυνση από το παιχνίδι ενός εκ των δύο κορυφαίων υποψηφίων για τη διαδοχή του ανώτατου ηγέτη, αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ – ο έτερος είναι ο δεύτερος γιος του Χαμενεϊ, Μοτζτάμπα-, αναφέρει σε ανάλυσή του ο Economist.

Αν και έχουν αναφερθεί τα ονόματα και άλλων κληρικών ως πιθανών υποψηφίων, δύσκολα θα συγκεντρώσουν την αναγκαία υποστήριξη. Μολαταύτα, ουδείς εκ των Ραϊσί και Μοτζτάμπα είχε ξεκάθαρο προβάδισμα. Ο θάνατος του Ιρανού προέδρου άνοιξε μεν τον δρόμο για τον δεύτερο, αλλά μια ανάρρησή του στην εξουσία θα αντιπροσώπευε μια κληρονομική μεταβίβαση εξουσίας σε ένα καθεστώς που ήρθε στα πράγματα ανατρέποντας μια κληρονομική μοναρχία.

Ποιος ήταν ο Εμπραχί Ραϊσί

Ο 63χρονος υπερσυντηρητικός Εμπραχί Ραϊσί, είχε εκλεγεί πρόεδρος τον Ιούνιο του 2021 με χαμηλό ποσοστό-ρεκόρ σε μια εκλογική αναμέτρηση από την οποία αποκλείστηκαν κυρίως μεταρρυθμιστές και βετεράνοι πολιτικοί του Ιράν.

Ακόμα, ανέλαβε καθήκοντα δεσμευόμενος να τερματίσει τις προσπάθειες για την οικοδόμηση εμπορικών δεσμών με τη Δύση και αντ' αυτού να επικεντρωθεί στην ανάπτυξη δεσμών με την Κίνα και τη Ρωσία. Η προεδρία του τερμάτισε μια περίοδο κατά την οποία το υπουργείο Εξωτερικών διοικούνταν από πολύγλωσσους διπλωμάτες που ευνοούσαν καλύτερες σχέσεις με τις ΗΠΑ και ισχυρότερο εμπόριο με την Ευρώπη.

Ο Ραΐσι υπόκειτo σε κυρώσεις από τις ΗΠΑ εν μέρει λόγω της εμπλοκής του στη μαζική εκτέλεση χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων το 1988, στο τέλος του αιματηρού πολέμου Ιράν-Ιράκ.

Επί των ημερών του το Ιράν εμπλούτιζε με ουράνιο σε επίπεδα σχεδόν οπλικού επιπέδου και παρεμπόδιζε τις διεθνείς επιθεωρήσεις. Το Ιράν εξόπλισε τη Ρωσία στον πόλεμό της κατά της Ουκρανίας, ενώ εξαπέλυσε μαζική επίθεση με drones και πυραύλους κατά του Ισραήλ μεσούντος του πολέμου του κατά της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας.

Ακόμα, το Ιράν συνέχισε να εξοπλίζει ομάδες αντιπροσώπων στη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένων των Χούθι της Υεμένης και της Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Ο Ραϊσί ήταν ευρέως γνωστός για τις υπερσυντηρητικές πολιτικές του απόψεις.

Δύσκολα θα αλλάξει γραμμή το Ιράν

Ειδικοί λένε ότι ανεξάρτητα από το ποιος θα αντικαταστήσει τον Ραϊσί, η στρατηγική που ακολούθησε είναι απίθανο να αλλάξει, αφού έχει παγιωθεί στα υψηλότερα κλιμάκια της ηγεσίας του Ιράν, θρησκευτικής και πολιτικής. «Με ή χωρίς τον Ραϊσι το καθεστώς είναι πολύ ευχαριστημένο με τον τρόπο που έχει κλονιστεί η Μέση Ανατολή μετά την 7η Οκτωβρίου [όταν η Χαμάς εξαπέλυσε την επίθεση στο Ισραήλ], δήλωσε στο Foreign Policy ο Μπεχνάν Μπεν Ταλεμπλού, ανώτερος συνεργάτης Ιδρύματος για την Άμυνα των Δημοκρατιών (FDD). 

«[Το Ιράν] μπόρεσε να συνεχίσει τη στρατηγική του θανάτου βάλλοντας εναντίον των ΗΠΑ και του Ισραήλ μέσω πληρεξούσιων και στη συνέχεια ακόμη και άμεσα με τα αντίποινα που είδαμε τον Απρίλιο και εξακολουθεί να θεωρεί ότι κέρδισε τον πρώτο γύρο».

Σύμφωνα με το ιρανικό Σύνταγμα, ο πρώτος αντιπρόεδρος Μοχάμαντ Μοχμπέρ είναι πιθανό να αναλάβει επικεφαλής του υπουργικού συμβουλίου για τις επόμενες 50 ημέρες μέχρι να προκηρυχθούν εκλογές. Οι πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές σημείωσαν ρεκόρ αποχής, σημειώνουν αναλυτές, ενώ καταβλήθηκαν μεγάλες προσπάθειες από τον Χαμενεΐ και τους συμμάχους του για να εξασφαλίσουν τη νίκη του Ραΐσι στις τελευταίες προεδρικές εκλογές του 2021 με τον αποκλεισμό δυνητικά επικίνδυνων αντιπάλων.

Θα επιδιώξουν ενίσχυση του ρόλου τους οι Φρουροί της Επανάστασης στο Ιράν;

Πέρα από τον ορίζοντα των πρόωρων εκλογών και των προεδρικών εκλογών που έχουν προγραμματιστεί για του χρόνου, υπάρχει πιθανότητα αναταραχής στην κορυφή της άρχουσας τάξης του Ιράν.

Ποιος ήταν ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, υπέρμαχος της σκληρής γραμμής του καθεστώτος των μουλάδων

Με λιγοστούς πιθανούς διαδόχους του 85χρονου Χαμενεΐ, πέραν του γιου του, Μοτζτάμπα, ο θάνατος του Ραϊσί πιθανώς θα οδηγήσει το πολιτικό μέλλον του Ιράνσε περαιτέρω αναταραχή.

Το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), ο μεγαλύτερος κλάδος των ιρανικών ενόπλων δυνάμεων που ελέγχει μεγάλα τμήματα της οικονομίας της χώρας, θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει την αναταραχή για να ενισχύσει το ρόλο του. «Δεν υπάρχει προφανής κληρονόμος», τονίζει ο Ντέιβιντ Ντε Ρος, καθηγητής στο Κέντρο Στρατηγικών Μελετών της Εγγύς Ανατολής - Νότιας Ασίας του National Defence University, συνταγματάρχης ε.α. των αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων. «Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον είναι να δούμε αν οι Φρουροί της Επανάστασης θα ολοκληρώσουν ένα πραξικόπημα αργής κίνησης».

Μολονότι ειδικοί θεωρούν απίθανο να αναδυθεί μια πιο μετριοπαθής προσωπικότητα στο Ιράν είτε από τις πρόωρες κάλπες, είτε από τις προεδρικές εκλογές του 2025, ο θάνατος του Ραϊσί αφήνει ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας για την αναζωπύρωση κινημάτων διαμαρτυρίας, που σοβούσαν όλο το προηγούμενο διάστημα. «Αυτά τα κινήματα δεν έχουν πεθάνει», είπε ο Μπεν Ταλεμπλού. «Λειτουργούν σε χαμηλό επίπεδο, στην περιφέρεια - συνήθως με απεργίες εργατικών συνδικάτων, τέτοια πράγματα. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα πανεθνικό ξέσπασμα διαμαρτυριών ή και τίποτε. Αλλά η ιστορία του ιρανικού κινήματος διαμαρτυρίας είναι πάντα θέμα του πότε και όχι του αν», τόνισε.