Σε τούτη την χώρα συνηθίζουμε να «πυροβολούμε τον αγγελιοφόρο» επειδή δεν μάς αρέσει το μήνυμά του –και ο ΟΤ είχε αρκετούς αγγελιοφόρους.
Του Κώστα Νεοφώτιστου*
Ανοίγοντας το mailbox μου πριν λίγο καιρό βρήκα έναν σύνδεσμο που με παρέπεμψε σε ένα εξαιρετικής σημασίας κείμενο. Μία συνοπτική αλλά περιεκτική αναδρομή στην ιστορία και τα κύρια περιεχόμενα του Οικονομικού Ταχυδρόμου (ΟΤ). Ο συντάκτης του, Αθανάσιος Παπανδρόπουλος, ουσιαστικά έκανε αυτό που συχνά ονομάζω «αφιέρωμα στους σχετικούς και στους άσχετους».
Στους πρώτους για να θυμηθούν και να κρίνουν και στους δεύτερους για να μάθουν. Δεν γνωρίζω πόσοι από τους παλαιούς αναγνώστες του ΟΤ έχουν στο αρχείο τους τεύχη του περιοδικού, αλλά είμαι βέβαιος πως πολλοί έχουν ακόμα στο μυαλό τους τα αμέτρητα κείμενα των συντακτών του, αυτά που ο συντάκτης χαρακτηρίζει στον επίλογό του ως «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Είναι όμως έτσι, ή κάπως διαφορετικά;
Το αναγνωστικό κοινό του ΟΤ, ειδικά της εποχής Γιάννη Μαρίνου, είχε μία ποικιλία προελεύσεων. Εκτός από ορισμένους (έως λίγους) πολιτικούς, είχε ανθρώπους από τον χώρο της οικονομίας, είχε επιχειρηματίες και στελέχη του ιδιωτικού τομέα, αλλά και άτομα από τον ευρύτερο χώρο των κοινωνικών και πολιτικών επιστημών.
Υπήρχε ένα είδος πολυσυλλεκτικότητας που έδινε ερεθίσματα για ιδιαίτερα εποικοδομητικές σκέψεις, συζητήσεις ή και αντιλόγους. Συχνά αναρωτιέμαι πόσο χρήσιμο θα ήταν να υπήρχε τότε η σημερινή ευρεία χρήση της ευκολίας των e-mails και η δυνατότητα της άμεσης ανταλλαγής κειμένων, ή ακόμα και η πραγματοποίηση διαδικτυακών συζητήσεων. Θα υπήρχε άραγε κάποιο διαφορετικό αποτέλεσμα; Θα έπαυε η «φωνή βοώντος» να ακούγεται σε έρημο; Θα έφτανε σε κάποιο «ευήκοον ους»;
Φοβάμαι πως το πρόβλημα δεν ήταν η έρημος, αλλά κάποιο είδος κωφότητας που είχε καλύψει όλες τις κατηγορίες αναγνωστών. Είναι μία μορφή επιλεκτικής βαρηκοΐας σε ο,τιδήποτε παρουσιάζει μία πραγματικότητα (που δεν θέλουμε να δούμε) έναντι μίας εικονικότητας (που είναι προτιμητέα).
Αν ο ΟΤ υπήρχε σήμερα, δεν νομίζω ότι θα τον διάβαζε οποιοσδήποτε πολιτικός. Κρίνοντας από τον απερίγραπτο προφορικό τους λόγο, γεμάτον από ασυνταξίες και σολικισμούς, ο ΟΤ που γνώρισα θα ήταν γι’ αυτούς ένα εξαιρετικά δυσνόητο και δύσπεπτο κείμενο.
Εν τούτοις, στην δεκαετία τού 1990 υπήρχαν ορισμένοι πολιτικοί που ήταν μέρος του αναγνωστικού κοινού και, συχνά, επικαλούντο κάποια αποσπάσματα κειμένων στους ιδιωτικούς λόγους τους. Ως αναγνώστες μάλλον συμφωνούσαν, αλλά ως πολιτικά πρόσωπα επέλεγαν για χρόνια την γνωστή σε όλους μας οδό του «ελάχιστου πολιτικού κόστους».
Γιατί, ας μην γελιόμαστε, ο Μαρίνος, ο Παπανδρόπουλος και πολλοί άλλοι, κατακρίθηκαν, αμφισβητήθηκαν, και λοιδορήθηκαν ακόμα, ως αγγελιοφόροι. Σε τούτη την χώρα συνηθίζουμε να «πυροβολούμε τον αγγελιοφόρο» επειδή δεν μάς αρέσει το μήνυμά του και ο ΟΤ είχε αρκετούς αγγελιοφόρους.
Αν ο ΟΤ υπήρχε σήμερα νομίζω πως θα τον διάβαζαν κάποια μέλη της επιστημονικής και ακαδημαϊκής κοινότητας, σαφώς λιγότερα απ’ ό,τι τότε. Η σημερινή «ακαδημαϊκή κοινότης» έχει φυλλορροήσει από ανθρώπους του πνεύματος και μπροστάρηδες της επιστήμης.
Την θέση τους έχουν πάρει κάτι έμποροι ρηχών τεχνογνωσιών, κάτι θαμώνες πανεπιστημιακών διαδρόμων κα παρασκηνίων, καθώς και 1-2 γραφικοί γελωτοποιοί (επί το λαϊκότερον «τζουτζέδες») που προτιμούν τον χώρο του lifestyle επειδή εκεί αισθάνονται «κύριοι καθηγητές». Για τους ανθρώπους αυτούς, ο ΟΤ που γνώρισα είναι βαρετός έως ενοχλητικός.
Τα κείμενά του μιλούσαν για προϋποθέσεις και όρους που οδηγούσαν σε ένα καλύτερο αύριο –και, όπως είπε ο κλασσικός «πανεπιστημιακός» γελωτοποιός: Ποιος νοιάζεται για το αύριο; Σε 5-10 χρόνια ποιος ζη και ποιος πεθαίνει.
Αν ο ΟΤ υπήρχε σήμερα δεν ξέρω πόσοι επιχειρηματίες και στελέχη επιχειρήσεων θα τον διάβαζαν, αλλά δεν είμαι καθόλου βέβαιος πως στο σύνολό τους θα ήσαν αρκετοί για να στηρίξουν έστω και μία μόνον έκδοση. Έτυχε να γνωρίζω αρκετούς επιχειρηματίες της δεκαετίας τού 1990 που ήταν αναγνώστες του ΟΤ. Κάποιοι δεν είναι πλέον ανάμεσά μας, οπότε δεν τούς κρίνω.
Για τους άλλους, που είτε συνεχίζουν την προσπάθεια είτε αποσύρθηκαν (φυσιολογικά ή βίαια), θα περιοριστώ να πω ότι αν, εκτός από το να συμφωνούν λεκτικά με όσα κατά καιρούς είχαν γραφτεί στις σελίδες του ΟΤ, είχαν κάνει έστω και το 1/3 των αναγκαίων προσαρμογών στο «μαγαζί» τους και στους εαυτούς τους, σήμερα θα ήταν σαφώς σε καλύτερη θέση –ή, τουλάχιστον, σε λιγότερο χειρότερη. Και εκεί, όμως, λειτουργούσε το σύνδρομο «πυροβολήστε τον αγγελιοφόρο».
Αν ο ΟΤ υπήρχε σήμερα, πιστεύω πως το μεγαλύτερο μέρος της ύλης του θα έπρεπε να γραφόταν από ανθρώπους των κοινωνικών επιστημών. Για να δημοσιεύουν κείμενα, άρθρα και αναλύσεις γύρω από το πραγματικό πρόβλημα της ελληνικής μη-κοινωνίας.
Και για να μάς εξηγήσουν από πού πηγάζει και πώς εκτρέφεται το σύνδρομο του ατομικισμού μας, της κοντόφθαλμης θεώρησης των πάντων και της θεοποίησης του καιροσκοπισμού σε όλες μας τις εκδηλώσεις.
Γιατί, κακά τα ψέμματα, η κυρίαρχη ελληνική πεποίθηση είναι μόνον δύο λέξεις: σπέκουλο παντού! Και όποιος τόλμησε να καταδικάσει αυτή την σπεκουλαδόρικη νοοτροπία, αντιμετωπίστηκε με την μέθοδο του αγγελιοφόρου. Πυροβολήθηκε!
Πάνε σχεδόν 13 χρόνια από τότε που ο ΟΤ έπαψε να υπάρχει. Και όσοι από εμάς ξεχάσαμε τα συμβολικά του εξώφυλλα και ορισμένα σημαδιακά κείμενα, χρωστάμε ένα ευχαριστώ στην αναδρομή και το ιστορικό που έγραψε ο κύριος Παπανδρόπουλος.
Και επειδή μάθαμε, από τότε, να εκφραζόμαστε ελεύθερα, αδιαφορώντας για πολιτικές ή επαγγελματικές σκοπιμότητες, το ίδιο ελεύθερα και χωρίς στρογγυλεμένες απόψεις ας διαφωνήσουμε με τον κύριο Παπανδρόπουλο σε τούτο μόνον: Δεν ήταν φωνή βοώντος εν τη ερήμω, αλλά φωνή βοώντος προς κωφεύοντες.
* Πρώην ανώτατο στέλεχος επιχειρήσεων