Η έννοια του ανταγωνισμού συχνά προκαλεί επικρίσεις και παρεξηγήσεις. Φαίνεται ότι πολλοί πιστεύουν ότι, εφόσον ο ανταγωνισμός είναι το αντίθετο της συνεργασίας και η συνεργασία είναι κάτι ‘’καλό’’, ο ανταγωνισμός είναι κάτι ‘’κακό’’.
Του Κώστα Χριστίδη*
Στην οικονομία, όμως, το αντίθετο του ανταγωνισμού είναι το μονοπώλιο. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι όταν κάποιος επιτυγχάνει ανταγωνιζόμενος κάποιον άλλο, επιτυγχάνει σε βάρος του άλλου. Ωστόσο, στην οικονομική σφαίρα συνήθως όλα τα μέρη, και σίγουρα οι καταναλωτές, κερδίζουν από τον ανταγωνισμό. Ο ανταγωνισμός επιβάλλει την πιο αποδοτική χρήση των διαθεσίμων πόρων, αυξάνοντας έτσι την συνολική ευημερία.
Παραλλήλως, λειτουργεί ως μία διαρκής διαδικασία ανακάλυψης νέων μεθόδων και νέων προϊόντων και οδηγεί σε μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, οικονομικές, τεχνολογικές, κοινωνικές. Ο ανταγωνισμός είναι ο εχθρός της αυταρέσκειας και της οικονομικής στασιμότητας.
Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη δύο πράγματα:
Πρώτον, υπάρχει μόνον ένας τρόπος αποκλεισμού της εισόδου σε έναν κλάδο παραγωγής: διά νόμου. Κάθε αναγκαστικό μονοπώλιο που υπάρχει ή υπήρξε ποτέ σε οποιαδήποτε χώρα, δημιουργήθηκε και διατηρήθηκε μόνο μέσω κάποιας πράξης του κράτους: μέσω ειδικών αδειών, απαγορεύσεων, επιχορηγήσεων, εν ολίγοις μέσω νομοθετικών ή άλλων κρατικών ενεργειών που παραχωρούν ειδικά προνόμια (μη δυνάμενα να αποκτηθούν στην ελεύθερη αγορά) σε κάποιους.
Δεύτερον, δεν υπάρχει αγαθό, υλικό ή προϊόν που να είναι απαραίτητο σε μία οικονομία ανεξαρτήτως της τιμής του. Εάν π.χ. η τιμή του πετρελαίου αυξηθεί υπέρμετρα, αρχίζει να γίνεται συμφέρουσα η χρησιμοποίηση άλλων μορφών ενέργειας.
Εξ άλλου, στις πιο στυγνές και άκαμπτες περιπτώσεις μονοπωλίων, που είναι τα κρατικά αναγκαστικά μονοπώλια, η απουσία ανταγωνισμού υποβοηθά την αύξηση της διαφθοράς και των ευκαιριών παράνομου πλουτισμού. Εάν κάποιες υπηρεσίες υγείας, π.χ. καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις, παρέχονται μονοπωλιακά σε δημόσια νοσοκομεία από γιατρούς/δημοσίους υπαλλήλους, δημιουργούνται μακρές λίστες αναμονής.
Σε τέτοιες καταστάσεις λειτουργεί ευρέως το ‘’γρηγορόσημο’’, το γνωστό και, δυστυχώς, απαραίτητο ‘’φακελάκι’’. Αν, όμως, δημιουργηθούν ιδιωτικές κλινικές που παρέχουν τις ίδιες (και, συνήθως, καλύτερης ποιότητας) υπηρεσίες υγείας, τότε οι ουρές στα δημόσια νοσοκομεία μειώνονται, οι λίστες αναμονής περιορίζονται, το ίδιο και τα πάσης φύσεως φακελάκια.
Κατά παρόμοιο τρόπο, τα σκουπίδια μπορεί να παύσουν να σχηματίζουν λόφους στους δρόμους, οι αρχαιολογικοί χώροι να είναι συνεχώς ανοικτοί, τα συγκοινωνιακά μέσα να κινούνται χωρίς διακοπές, κλπ. Βεβαίως, οι βολεμένοι θα αντιδράσουν, επικαλούμενοι προβλήματα ‘’εμπορευματοποίησης’’ σημαντικών αγαθών, υποχρεώσεις αλληλεγγύης προς τα φτωχότερα μέλη της κοινωνίας, υποβιβασμού της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών, προβλήματα ασφάλειας των χρηστών και άλλους λόγους εντυπωσιακής επινοητικότητας.
Αντιθέτως, περιορισμένα και προβλέψιμα είναι τα μέσα που θα χρησιμοποιήσουν: απεργίες, δυσλειτουργίες, απειλές, χρήση βίας, πρόκληση αναταραχών. Αρκεί, όμως, οι ψηφοθηρούντες πολιτικοί να μην καμφθούν και να επιτρέψουν την ενίσχυση του ανταγωνισμού σε αυτά και σε πολλά άλλα πεδία. Τότε θα φανούν τα ευεργετικά αποτελέσματα του ανταγωνισμού, όπως φάνηκαν στις υπηρεσίες των λιμανιών, στις αερομεταφορές και στις τηλεπικοινωνίες.