Η μεγαλύτερη πρόκληση θα είναι να διορθωθούν οι δομικές αδυναμίες των συστημάτων και των θεσμών μας, πολλοί από τους οποίους απέτυχαν να παράσχουν την απαραίτητη φροντίδα και τις υπηρεσίες σε όλους όσοι τις χρειάζονται
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Αν δεν είχε ξεσπάσει η πανδημία, ο Ντόναλντ Τραμπ θα κέρδιζε μάλλον άνετα τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές και θα γινόταν έτσι ο πιο ισχυρός σύμμαχος του διεθνούς λαϊκισμού - αυταρχισμού, που σήμερα εκπροσωπείται από τέσσερεις χώρες: την Κίνα, τη Ρωσία, τη Βραζιλία και την Τουρκία.
Αν στις χώρες αυτές προστίθεντο το 2021 οι ΗΠΑ και το Ιράν, τότε ο αυταρχισμός -λαϊκισμός θα εκπροσωπούσε παγκοσμίως πάνω από 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Και αυτό θα σηματοδοτούσε το τέλος της διεθνούς φιλελεύθερης τάξης, καθόσον όλα τα παραπάνω καθεστώτα είναι και οι πιο επικίνδυνοι εχθροί του κράτους δικαίου, όπως αυτό υπάρχει και λειτουργεί στις δυτικής κουλτούρας και αντίληψης χώρες.
Στη δε Αμερική, την αντίληψη αυτή προσπάθησε να την περιθωριοποιήσει ο απερχόμενος Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, που απεδείχθη σοβαρός σύμμαχος των εχθρών της φιλελεύθερης τάξης
πραγμάτων.
Η πανδημία, λοιπόν, ανέτρεψε τις όποιες επιδιώξεις του και η εκλογή του Τζο Μπάιντεν σηματοδοτεί την επανένταξη των ΗΠΑ σε μια συμμαχία που ο Τραμπ ήθελε να διαλύσει. Παρ' όλα αυτά, τα κρίσιμα προβλήματα για τη σοσιαλδημοκρατία παραμένουν.
Και από την άποψη αυτή, το πιο σοβαρό γι' αυτήν στη Δύση είναι η προσαρμογή της σε νέες πραγματικότητες, πέρα για πέρα διαφορετικές από αντίστοιχες του ιστορικού της παρελθόντος.
Ο σημερινός κόσμος έχει αλλάξει και οι αλλαγές αυτές θα γίνουν ακόμα πιο αδρές με αφορμή την πανδημία. Με αυτήν την τελευταία να παίζει ήδη τον ρόλο ενός πολέμου νέου τύπου αλλά παγκόσμιας εμβέλειας. Το 2020 ήταν χρονιά μιας απίθανης παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης, αλλά και της πιο ισχυρής οικονομικής ύφεσης των τελευταίων 100 ετών.
Όμως, η μετά την κρίση εποχή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις λογικές που ίσχυσαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως πολύ σωστά αναγνωρίζει το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ, το γνωστό μεταπολεμικό μοντέλο έχει καταρρεύσει σε όλα τα επίπεδα. Αυτή είναι η πραγματικότητα.
Κατά πρώτον, έτσι, το 2021 θα μπορούσε να είναι η χρονιά που η πανδημία του κορωνοϊού θα τεθεί υπό έλεγχο. Αν ευοδωθούν οι σημερινές προβλέψεις, θα καταστούν διαθέσιμα πολλά εμβόλια, που θα επιτρέψουν να νικηθεί η πανδημία, ώστε κάποιοι να καθίσουν και να σκεφτούν τι έχουμε μάθει από αυτήν την κρίση.
Παρότι τα εμβόλια μπορούν να φέρουν σταθερότητα, δεν αποτελούν πανάκεια. Η μεγαλύτερη πρόκληση θα είναι να διορθωθούν οι δομικές αδυναμίες των συστημάτων και των θεσμών μας, πολλοί από τους οποίους απέτυχαν να παράσχουν την απαραίτητη φροντίδα και τις υπηρεσίες σε όλους όσοι τις χρειάζονται.
Μια δεύτερη πρόκληση είναι αυτή της ανάπτυξης και της συμβολής της στην άμβλυνση των ανισοτήτων. Η απάντηση στην πρόκληση αυτή θα εξαρτηθεί από τις οικονομικές πολιτικές των μεγάλων χωρών τους επόμενους μήνες.
Και στο επίπεδο αυτό, τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα. Σε παγκόσμιο επίπεδο νοικοκυριά και οικογενειακές κυρίως επιχειρήσεις υπέστησαν πολύ σοβαρές ζημιές, που δεν διορθώνονται ως δια μαγείας επειδή κυκλοφορούν εμβόλια κατά του ιού.
Όπως έχουμε ήδη γράψει, θα απαιτηθούν λύσεις διαγραφής χρεών και κινητοποίησης των αποταμιεύσεων, αλλά με ξεκάθαρα παραγωγικά κριτήρια.
Την ίδια ώρα, οι πολιτικές παρεμβάσεις δεν θα πρέπει να καθοδηγούνται από τα γνωστά συντεχνιακά κριτήρια που απλόχερα στο παρελθόν υιοθέτησαν δεξιές και κεντροαριστερές κυβερνήσεις στη Δύση.
Στις σημερινές αναπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, οι περίφημες ελίτ που κάποιοι επικαλούνται δεν είναι άλλες από αυτές των συντεχνιών που διαπλέκονται με την εξουσία.
Πρόκειται για ένα αρκετά πολύπλοκο και ισχυρό όμως δίκτυο συμφερόντων, το οποίο από την ύπαρξή του και μόνο γεννά ανισότητες. Και αυτές οι τελευταίες προκύπτουν από τον προσοδοθηρικό χαρακτήρα αυτού του πλέγματος εξουσίας, το οποίο αντλεί κοινωνικούς πόρους χωρίς να παράγει.
Κατά συνέπεια, το σύστημα κάνει τους πλουσίους πλουσιότερους και στη συνέχεια αυτοκατηγορείται για το γεγονός αυτό, χωρίς να κάνει τίποτε για να το αμβλύνει η να το καταργήσει.
Αυτή η κατάσταση πρέπει να αλλάξει, όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αρχή όμως πρέπει να γίνει από την Ευρώπη. Η Γηραιά Ήπειρος διαθέτει το πιο προωθημένο σύστημα κοινωνικής προστασίας στον κόσμο. Πλην όμως, το σύστημα αυτό κινδυνεύει σήμερα από σοβαρές δομικές του ανεπάρκειες, που είναι θεραπεύσιμες όμως.
Μια σοβαρή ανεπάρκειά του είναι για παράδειγμα το έλλειμμα παραγωγής πλούτου σε συνάρτηση με τη δημογραφική πορεία της Ευρώπης. Όλο και πιο λίγοι εργαζόμενοι πληρώνουν εισφορές για συνεχώς αυξανόμενους συνταξιούχους, οι οποίοι ζουν και πιο πολλά χρόνια σε σχέση με τον μέσο όρο του παρελθόντος.
Ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα είναι η ταχύτητα και το εύρος της παγκόσμιας ροής κεφαλαίων, η οποία από μόνη της παράγει προσόδους. Οι τελευταίες όμως δεν συνεπάγονται καμίαν απολύτως παραγωγή. Στην ουσία πρόκειται για πλούτο που προκύπτει από ... αέρα κοπανιστό.
Υπό αυτές τις συνθήκες, μια σοβαρή κεντροαριστερά θα πρέπει να ξανασκεφτεί τον τρόπο οργάνωσης της παγκοσμιοποίησης και όχι βέβαια την καταπολέμησή της. Η ελεύθερη ροή κεφαλαίων δεν είναι κάτι που προήλθε από τον ουρανό - δημιουργήθηκε από εμάς. Διοργανώθηκε μέσω συγκεκριμένων διεθνών συνθηκών και πρέπει να επανεξεταστούν αυτές οι συνθήκες.
Η κυκλοφορία των επενδύσεων, φυσικά, δεν είναι κακή από μόνη της, αλλά πρέπει να συνοδεύεται από μια αυτόματη μετάδοση πληροφοριών σχετικά με το ποιος κατέχει τι και πού.
Πρέπει να συνοδεύεται από κάποιο κοινό φορολογικό σύστημα, έτσι ώστε οι πιο κινητικοί και ισχυροί οικονομικοί παράγοντες να συνεισφέρουν στο κοινό καλό - τουλάχιστον το ίδιο ποσοστό του πλούτου τους και του εισοδήματός τους, όπως η μεσαία τάξη και η κατώτερη κοινωνικοοικονομική ομάδα.
Διαφορετικά, δημιουργείται ένα πολύ επικίνδυνο σύστημα, όπου ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού πιστεύει ότι δεν κερδίζει από την παγκοσμιοποίηση - και ότι οι άνθρωποι στην κορυφή, μεγάλες εταιρείες ή άτομα με υψηλό επίπεδο πλούτου και υψηλό
εισόδημα ορίζουν τα πάντα χωρίς έλεγχο.
Αυτή η παραπλανητική αντίληψη είναι σήμερα το πιο ισχυρό επιχείρημα των ακροδεξιών πολιτικών, οι οποίοι παίζουν με την απομόνωση και τον προστατευτισμό. Δηλώνουν δε ότι η παγκοσμιοποίηση είναι απότοκος του "σοσιαλδημοκρατικού κοσμοπολιτισμού" και της διαπλοκής του με το διεθνές κεφάλαιο.
Η σωστή κεντροαριστερή απάντηση στο θέμα αυτό είναι να υπάρξει ενιαίο παγκόσμιο φορολογικό σύστημα, με σταδιακή κατάργηση των φορολογικών παραδείσων, στο μέτρο που θα σημειώνεται παγκόσμια διαγραφή χρέους.
Όπως ο κορωνοϊός θέλει το εμβόλιό του, το ίδιο ισχύει και για την παγκοσμιοποίηση. Είναι καλή με σοβαρές δικλείδες ασφαλείας.