Η υπερκατανάλωση, η απληστία, το κυνήγι της προβολής, η ασυδοσία έναντι της φύσης, η έλλειψη κουλτούρας, είναι φαινόμενα που μεταβάλλουν τη θέση του ανθρώπου απέναντι στη ζωή
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Ο Πατρίκ Βιβερέ, φιλόσοφος, οικονομολόγος και σύμβουλος τη δεκαετία του 1980 του Γάλλου σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργού Μισέλ Ροκάρ, θεωρείται από τους κορυφαίους γνώστες της ιστορίας της σοσιαλδημοκρατίας και του τεράστιου κοινωνικού της ρόλου στην οικοδόμηση των Ευρωπαϊκών κρατών ευημερίας και κοινωνικής προστασίας.
Ιδρυτής επίσης και διευθυντής του μηνιαίου περιοδικού «Παρεμβάσεις», ο 72χρονος σήμερα διανοούμενος, θεωρείται από τους λίγους Γάλλους στοχαστές που έχουν κάτι σημαντικό να πουν σε εποχές έντονων αλλαγών και συνακόλουθων μετασχηματισμών.
Θεωρήσαμε σκόπιμο, λοιπόν, να θέσουμε στον Πατρίκ Βιβερέ το ερώτημα του μέλλοντος της σοσιαλδημοκρατίας σ’ ένα ριζικά αλλαγμένο εργασιακό περιβάλλον, το οποίο με αφορμή την πανδημία καλείται να υποστεί περαιτέρω μετασχηματισμούς.
«Η πανδημία», μας είπε ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας, «φέρνει στο προσκήνιο κατά δραματικό τρόπο πραγματικότητες που είχαμε ξεχάσει τα πενήντα τελευταία χρόνια. Είναι πλέον ζωτική ανάγκη να αλλάξουμε τρόπο ζωής, αλλά και την αντίληψή μας για τη
ζωή.
Η υπερκατανάλωση, η απληστία, το κυνήγι της προβολής, η ασυδοσία έναντι της φύσης, η έλλειψη κουλτούρας, είναι φαινόμενα που μεταβάλλουν τη θέση του ανθρώπου απέναντι στη ζωή. Παρακάμπτουν την κρίση για γνώση και δικαιοσύνη και εκ του ασφαλούς οδηγούν σε φαινόμενα κατάθλιψης, παραλογισμού και τυφλών συγκρούσεων.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, δεν είμαστε λίγοι στην Ευρώπη αυτοί που πιστεύουμε ότι η σοσιαλδημοκρατία πρέπει να γίνει φορέας μιας «νέας τέχνης συλλογικής ζωής».
Πρόκειται για τον αποκαλούμενο «κονβιβιαλισμό», δηλαδή τη φιλοσοφία της τέχνης να συμβιώνουμε. Στο πλαίσιο αυτό προτείνονται πέντε αρχές απελευθέρωσης από τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη της απληστίας: πρόκειται για την αρχή της φυσικότητας, την αρχή του κοινωνικού ανθρωπισμού, την αρχή της θεμιτής ατομικότητας, την αρχή της άρνησης της υπερβολής και την αρχή της δημιουργικής αντίθεσης.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, τονίζω ότι εμείς οι άνθρωποι ζούμε μέσα στη φύση και όχι εκτός αυτής. Προς τι, λοιπόν, η ασύδοτη καταστροφή της; Επίσης, οι κοινωνικές μας σχέσεις είναι ο μεγαλύτερος πλούτος μας.
Γιατί να τις καταστρέφουμε στην προσπάθεια να βρούμε μια δήθεν ευτυχία; Είναι θεμιτό επίσης κάθε άτομο να επιδιώκει την αυτοολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Όχι όμως ερήμην του κοινωνικού του περίγυρου… Η ατομικότητα δεν πρέπει να διαλύει τη συλλογικότητα, γιατί τότε αυτοδιαλύεται…».
Υπό αυτές τις νέες συνθήκες, ο Πατρίκ Βιβερέ πιστεύει ότι πρέπει να επαναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον πλούτο, και από την άποψη αυτή, η πανδημία είναι καταλυτική.
«Ζούμε το τέλος ενός κόσμου» μας λέει. «Ο κόσμος που ξεκίνησε με τους «νέους καιρούς» και που ήταν αυτός του ανταγωνισμού, του διαχωρισμού υποκειμένου / αντικειμένου, του γραμμικού χρόνου, της αυθόρμητης ισορροπίας και της απεριόριστης ανάπτυξης, τελειώνει. Το καινούργιο είναι μπροστά μας και πρέπει να το διερευνήσουμε.
Πρέπει συνεπώς να θέσουμε καινούργια ερωτήματα, τα οποία σίγουρα δεν έχουν σιδερένιες και αμετακίνητες απαντήσεις. Μια σύγχρονη και αποτελεσματική σοσιαλδημοκρατία πρέπει να βοηθήσει κάθε άνθρωπο να ξεπεράσει την αίσθηση του φόβου και να εγκαταλείψει τις επιθετικές συμπεριφορές μπροστά στις αλλαγές.
Τους μεγάλους μετασχηματισμούς των πολιτισμών επιβάλλεται να τους καταλαβαίνουμε και όχι να τους ξορκίζουμε. Οι υπεραπλουστεύσεις μπροστά σε κοσμογονικά γεγονότα δεν προσφέρουν απολύτως τίποτε. Απλώς συμβάλλουν στο να βρίσκουν ακροατήριο και οπαδούς κάποιοι «μάγοι» της κακιάς ώρας και οι «έμποροι ευτυχίας και χαρούμενων αύριο»…
«Η νέα σοσιαλδημοκρατία πρέπει να προστατεύσει τον άνθρωπο από την ύβρη. Αυτήν του χωρίς μέτρο υπερκαπιταλισμού, στο πλαίσιο του οποίου η γοητεία της εξουσίας οδηγεί στον αλαζονικό παραλογισμό. Το ελληνικό «παν μέτρο άριστον» θα πρέπει να είναι μια μεγάλη σοσιαλδημοκρατική αρχή του 21ου αιώνα.
Η αγορά δεν πρέπει να αφεθεί στην αυτοκαταστροφική της πορεία. Το αντίβαρο σε μια τέτοια πορεία είναι η διεύρυνση και εμβάθυνση της συμμετοχικής δημοκρατίας.
Όχι αυτής που μέσω θεσμικών ταχυδακτυλουργών δημιουργεί συντεχνιακές δομές, κλαδικά συμφέροντα και κορπορατιστικά προνόμια. Στον 21ο αιώνα, η συμμετοχή έχει ευρύτατο πεδίο ανάπτυξης μέσω της γνώσης. Και η τελευταία, είναι ο προθάλαμος της αλληλεγγύης.
Ας έχουμε υπόψη μας ότι πέρα από τον υπερκαπιταλισμό, που η άκρα αριστερά έχει ταυτίσει με τον «νεοφιλελευθερισμό», υπάρχει και ο κίνδυνος του κινεζικού νεοολοκληρωτισμού, ο οποίος μέσω της αγοράς επιδιώκει τον απόλυτο κοινωνικό έλεγχο.
Οι δυνάμεις της κοινωνικής προόδου και της «ευδαίμονος συμβίωσης» θα πρέπει να αποτρέψουν την πιθανή συμμαχία νεοολοκληρωτισμού και υπερκαπιταλισμού. Αυτή είναι μια τεράστια πρόκληση της εποχής μας» τονίζει ο Πατρίκ Βιβερέ.
Και υπονοεί ότι πρόκειται για μια πρόκληση, η οποία, για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και γόνιμα, απαιτεί και νέα μυαλά. Χωρίς ριζική έξοδο από τα ιδεολογικά δεσμά του παρελθόντος, η σοσιαλδημοκρατία δεν θα μπορέσει να πάει πολύ μακριά. Και όποιος θέλει ας το καταλάβει.