Παγκόσμιες εξελίξεις μετά τον κορωνοϊό

Πολλά γράφονται τούτο τον καιρό για την «επόμενη ημέρα»--μετά τον covid-19. Η συνηθισμένη επωδός είναι πως «τίποτα δεν θα είναι το ίδιο πλέον.» Σενάρια αποκάλυψης ή, τουλάχιστον, μίας δυστοπικής κοινωνίας προβάλλονται με ζήλο.

Του Αντώνη Κεφαλά

Προσωπικά, δεν θα συμφωνήσω. Αλλαγές θα υπάρξουν. Μπορεί να εμφανιστούν ως ριζικές στην αρχή – όπως η καραντίνα ολόκληρης χώρας. Μετά την πρώτη έξαρση, όμως, θα επιστρέψουμε σε πιο μετριοπαθείς ρυθμούς. Συνήθειες προσωπικές και κοινωνικές δεκαετιών δεν αποβάλλονται σε ένα μήνα.

Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι δεν κατάφεραν να αλλάξουν τις βασικές κοινωνικές δομές και σχέσεις. Η βασική επίπτωση που θα φέρει ο νέος κορωνοϊός είναι η επιτάχυνση τάσεων που ήταν ήδη υπαρκτές.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η πρώτη επίπτωση εστιάζεται στην επιβράδυνση της παγκοσμιοποίησης. Αυτή θα εκδηλωθεί με αιχμή την επανατοποθέτηση των αλυσίδων εφοδιασμού και την επανεξέταση της λογικής του just in time delivery των αποθεμάτων.

Οι εξαρτήσεις που ανέδειξε ο κορωνοϊός δεν είναι πλέον πολιτικά και κοινωνικά αποδεκτές. Αυτό με την σειρά του συνεπάγεται, ενίσχυση του οικονομικού εθνικισμού καθώς και των περιφερειακών συμμαχιών – οπότε και της εθνικής εσωστρέφειας.

Με δεδομένη την επίθεση των ΗΠΑ κατά των διεθνών οργανισμών και την τάση απομόνωσης που υποστηρίζει ο Tramp, η Κίνα θα προσπαθήσει να καλύψει το κενό ηγεσίας που αφήνει η Αμερική. Ανοιχτό είναι το ερώτημα αν θα τα καταφέρει.

Η τάση, πάντως, των κρατών θα είναι να ενισχυθεί η διεθνής συνεργασία, καθώς αναγνωρίζεται πλέον ευρύτατα ότι οι προκλήσεις είναι παγκόσμιες, οπότε παγκόσμιες οφείλουν να είναι οι αντιδράσεις.

Η τεχνολογία του 21ου αιώνα είναι διεθνής ως προς την εξάπλωση της αλλά και ως προς τις επιπτώσεις της: παθογένειες, τεχνητή νοημοσύνη, κλιματική αλλαγή, ιοί ηλεκτρονικών υπολογιστών, όλα απαιτούν διεθνή συστήματα αναφοράς, έρευνας, ελέγχου, προετοιμασίας, πρωτοκόλλων, συμμαχιών.

Η Ε.Ε. θα βρεθεί, έτσι μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης. Ο κορωνοϊός εξελίσσεται σε δοκιμασία για την ύπαρξη της.

Η έλλειψη ευρωπαϊκού συντονισμού, οι εθνικιστικές αντιδράσεις (όποιος πρόλαβε πήρε ιατρικό εξοπλισμό) και η αναλγησία Αυστρίας -Γερμανίας- Ολλανδίας και Φινλανδίας απέναντι στον παράγοντα άνθρωπο, ενισχύει στις διασπαστικές τάσεις στην Ένωση. Η ανάγκη για κοινή αντιμετώπιση των Μαύρων Κύκνων τις αποθαρρύνει.

Η Ενωμένη Ευρώπη θα πρέπει να βρει νέους τρόπους απόδειξης της αλληλεγγύης που υποτίθεται ότι προσφέρει.

Κρίσιμο σημείο θα παίξει η άνοδος του αυταρχισμού. Το κράτος θα αποκτήσει μεγαλύτερο όγκο και θα ασκήσει μεγαλύτερο παρεμβατισμό. Αυτό ήδη γίνεται, τόσο με την εμπλοκή του στην καθημερινή ζωή, όσο και με τα οικονομικά προγράμματα διάσωσης που εφαρμόζονται.

Όταν η καταιγίδα θα καταλαγιάσει, το κράτος θα έχει αποκτήσει πάνω από το 2/5 του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σε λογική εξέλιξη, ο Ασιατικός κρατικός καπιταλισμός θα εμφανιστεί ως ο νέος σωτήρας – η νέα κανονικότητα που φέρνει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε σύγκριση με τον Δυτικό, έστω κι αν αυτό σημαίνει λιγότερη ελευθερία.

Η φιλελεύθερη δημοκρατία θα αντισταθεί στην επέλαση του κρατικού καπιταλισμού. Θα δούμε πολλές προσπάθειες αναμόρφωσης των δημοκρατικών θεσμών και λειτουργιών με στόχο την διαφύλαξη των βασικών αρχών της προσωπικής ελευθερίας, του κράτους δικαίου και των ίσων ευκαιριών για όλους.

Θα είναι μία εποχή διαρκών πνευματικών αναζητήσεων και πειραματισμών, με στόχο την προσαρμογή της δημοκρατίας στη νέα πραγματικότητα των Μαύρων Κύκνων και του ανερχόμενου αυταρχισμού.

Στο πλαίσιο αυτό θα επιταχυνθεί η τάση μετατόπισης της ισορροπίας δυνάμεων από την Δύση στην Άπω Ανατολή, γεγονός που θα τείνει να μειώσει τον βαθμό εξάρτησης μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας—σε έναν φαύλο κύκλο αλληλοεπίδρασης.

Μία μορφή αποδέσμευσης (decoupling), που είχε ήδη ξεκινήσει, θα ενταθεί με τις ΗΠΑ να περιορίζουν την πρόσβαση της Κίνας στις νέες τεχνολογίες που αναπτύσσουν.

Στον ιδιωτικό τομέα, η τάση υιοθέτησης νέων τεχνολογιών θα ενισχυθεί. Θα ενισχυθούν οι τάσεις για την συγκέντρωση και ανάλυση δεδομένων, την αύξηση της ισχύος των Η/Υ την χρήση ΑΙ, την συμβίωση ανθρώπων και ρομπότ, την εισαγωγή νέων μεθόδων παραγωγής – όλα δηλαδή τα στοιχεία που συνθέτουν την 4η τεχνολογική επανάσταση.

Θα ενισχυθούν, επίσης, η δουλειά από το σπίτι, το ηλεκτρονικό εμπόριο, η νέα ηθική εργασίας που οδηγεί τα άτομα σε συχνές αλλαγές καριέρας και απασχόλησης. Θα υπάρξει νέα τάση για εξαγορές και συγχωνεύσεις – όπου οι τομείς της φαρμακευτικών και της βιοτεχνολογίας θα δείξουν τον δρόμο. Η μετατόπιση των εφοδιαστικών αλυσίδων θα συνεπάγεται αύξηση του κόστους κι αυτή θα αντισταθμιστεί με την μεγέθυνση των επιχειρήσεων.

Η κοινωνίες θα επιμένουν –και ανάλογα θα ανταμείψουν—τους πολιτικούς που θα προσφέρουν ασφάλεια και αποτελεσματικότητα. Ασφάλεια, με την έννοια της ενίσχυσης του κράτους-πρόνοιας. Αλλά όχι με την μορφή του «μπουφέ για όλους και φάτε ότι θέλετε», αλλά της στοχευμένης αποτελεσματικότητας. Ασφάλεια όχι με την μορφή μόνο του «νόμου και τάξη» αλλά της πραγματικής προετοιμασίας για τις επερχόμενες προκλήσεις, ξεκινώντας από την κλιματική αλλαγή και καταλήγοντας στην ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων. Διότι, η κοινωνία θα υποχρεωθεί να «παραδώσει» στο κράτος μεγάλο μέρος από τα προσωπικά δεδομένα της, ακριβώς διότι αυτό απαιτεί η προετοιμασία για παθογένειες όπως ο covid-19.

Όλες οι τάσεις και εξελίξεις που παραθέτω υπάρχουν ήδη. Και, είναι βέβαιο, πως το άρθρο αυτό δεν τις εξαντλεί. Επισημαίνει, όμως, μερικές από τις πιο σημαντικές και υποστηρίζει ότι η πανδημία θα τις επιταχύνει. Η κοινωνική συμπεριφορά μας μπορεί τώρα να αλλάξει – τέρμα οι χειραψίες—αλλά ως κοινωνικά όντα θα επιστρέψουμε στις συνήθειες μας μόλις βρεθεί το φάρμακο.

Τότε, θα ανακαλύψουμε πως πολλά πράγματα θα έχουν προχωρήσει πιο γρήγορα απ’ ότι νομίζαμε. Το τελικό ερώτημα είναι αν η κοινωνία που μέχρι σήμερα με δυσκολία «χώνευε» τις αλλαγές των τεχνολογικών και βιομηχανικών επαναστάσεων, θα καταφέρει τώρα που θα έρχονται ακόμη πιο γρήγορα να τις απορροφήσει;;; Το κόστος της αδυναμίας της θα είναι η κοινωνική αναταραχή!