Κάθε ιδεολογία εκπροσωπεί μια κοσμοθεωρία, μια θεώρηση του βίου. Είναι μια θεωρία για το πώς αντιλαμβάνεται μια μερίδα πολιτικών φιλοσόφων, οικονομολόγων και πολιτικών εκπροσώπων τον κόσμο και τη ζωή των ατόμων σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Κάθε ιδεολογία διακρίνεται σε δύο διακριτά μέρη.
Το πρώτο είναι το οικονομικό και συγκεκριμένα πάνω πού πρέπει να βασιστεί η οικονομική οργάνωση της κοινωνίας, ενώ το δεύτερο είναι το κοινωνικό-πολιτικό σκέλος, που αφορά τη θέση του ατόμου σ’ ένα οργανωμένο κοινωνικό πλαίσιο και τις αρχές-αξίες που πρέπει να διέπουν τη συμβίωση των ατόμων.
Σήμερα, οι θεωρίες του συντηρητισμού, του σοσιαλισμού, θεωρούνται αναχρονιστικές και σίγουρα ξεπερασμένες. Δεν είναι άστοχο να υποστηριχθεί πως ο φιλελευθερισμός κυριαρχεί.
Ο οικονομικός φιλελευθερισμός, και πιο συγκεκριμένα η ελεύθερη αγορά με τις (αναγκαίες) παρεμβάσεις του Κράτους, προβάλλεται ως ένα μοντέλο οικονομικής οργάνωσης που αντέχει μέσα στον χρόνο και έχει διάρκεια ζωής εδώ και πάνω από πέντε αιώνες.
Ωστόσο, δέχεται αυστηρή κριτική από τους ακραίους κρατιστές, τους σοσιαλιστές και άλλους ανθρώπους που προσδιορίζονται στα αριστερά του πολιτικού φάσματος. Ενώ ο οικονομικός φιλελευθερισμός βρίσκεται στο επίκεντρο μιας κριτικής που προέρχεται από τα Αριστερά του πολιτικού φάσματος, παρά την κυριαρχία του, ο πολιτικός φιλελευθερισμός χαίρει καθολικής εκτίμησης.
Το γεγονός ότι ο πολιτικός φιλελευθερισμός λαμβάνει επαινετικά σχόλια από όλο σχεδόν το πολιτικό φάσμα σχετίζεται κυρίως με το κανονιστικό ιδεώδες, το οποίο ενσαρκώνει. Ο πολιτικός φιλελευθερισμός αξιοποιεί στο έπακρο τις κανονιστικές ιδέες της δημοκρατίας, δηλαδή της ελευθερίας και της ισότητας.
Για παράδειγμα, έχει υποστηριχθεί πως το κράτος δικαίου είναι κατάκτηση του πολιτικού φιλελευθερισμού. Ποια είναι όμως η βαθύτερη ιδέα του κράτους δικαίου; Το βαθύτερο περιεχόμενο της συγκεκριμένης έννοιας είναι η απόδοση δικαιοσύνης, η οποία όμως δίδεται με τρόπο ακριβοδίκαιο σε πολίτες οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως ελεύθεροι και ίσοι μεταξύ τους στο κοινωνικό πλαίσιο. Το κράτος δικαίου ουσιαστικά υποστηρίζει πως κανένας δεν είναι υπεράνω του νόμου.
Ο νόμος προβάλλει ως ένας γενικευμένος και αφηρημένος κανόνας με αυστηρή ισχύ, που κανένας δεν μπορεί να παραβιάσει. Γιατί μεταξύ των ατόμων υπάρχει μια σιωπηρή συμφωνία, όπου το κάθε άτομο θεωρεί τον εαυτό του ίσο με τον άλλο.
Ας πάμε σ’ ένα άλλο χώρο. Τα δικαιώματα είναι επίσης κατακτήσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού. Δικαίωμα νοείται ένας χώρος ελευθερίας. Το κάθε άτομο διαμορφώνει το σχέδιο ζωής του όπως ακριβώς επιθυμεί. Σε περίπτωση, όμως, που το άτομο θεωρήσει πως παραβιάζεται κάποια μορφή ελευθερίας του (κοινωνική, ατομική, πολιτική), κάνει επίκληση στο δικαίωμα. Ουσιαστικά, επικαλείται το δικαίωμα ως ένα βέτο.
Από τη στιγμή που υπάρχει αυτό το δικαίωμα, το οποίο έχει εκχωρηθεί από μια ευνομούμενη πολιτεία και με βάση την ελευθερία που έχω ως μέλος της κοινωνίας, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κάποιος να παραβιάσει εκείνη τη μορφή ελευθερίας που εγώ ο ίδιος θεωρώ ως σημαντική.
Κράτος δικαίου και δικαιώματα είναι διανοητικές κατακτήσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού. Αλλά δεν είναι μόνο αυτές. Το Κοινοβούλιο, τα δικαστήρια, η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι κατακτήσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού. Είναι πραγματικά αδύνατο να φανταστούμε μια κοινωνία χωρίς τους θεσμούς εκείνους που θα εγγυηθούν τον πολιτικό φιλελευθερισμό.
Ωστόσο, ο πολιτικός φιλελευθερισμός δέχεται τα τελευταία χρόνια πολλά χτυπήματα εξαιτίας των οικονομικών και των διεθνών συγκυριών. Και τι εννοώ:
Ο πολιτικός φιλελευθερισμός πλήττεται ανεπανόρθωτα από την αύξηση του ποσοστού της φτώχιας, της ανεργίας των νέων ανθρώπων, αλλά και του κοινωνικού αποκλεισμού. Οι κοινωνικές αυτές απειλές συνιστούν τραύμα για τις ιδέες του πολιτικού φιλελευθερισμού. Γιατί ο πολιτικός φιλελευθερισμός στοχεύει στην προστασία τού ευ ζην.
Πολύ πρακτικά, δεν επιδιώκει τη θωράκιση του ζην των πολιτών, δηλαδή απλά να ζήσουν. Αλλά στοχεύει στη δημιουργία ενός πλαισίου όπου ο κάθε άνθρωπος θα έχει την ελευθερία να διαμορφώνει τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις που ο ίδιος θεωρεί ως σημαντικές. Να διάγει ένα αξιοβίωτο βίο.
Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται όμως ένα ελάχιστο χρηματικό ποσό. Είναι αναγκαίο ο κάθε πολίτης να διαθέτει χρήμα ώστε να καλύπτει τις βιοτικές του ανάγκες, αλλά και τις ανάγκες που ο ίδιος θεωρεί σημαντικές ώστε να κατακτήσει το ευ ζην, δηλαδή μια ανώτερη μορφή ζωής.
Δυστυχώς, όμως, οι κοινωνικές προεκτάσεις της οικονομικής κρίσης συνεχίζουν και κάνουν αισθητή την παρουσία τους, με αποτέλεσμα ο πολιτικός φιλελευθερισμός να βρίσκεται σε μια συνεχόμενη κρίση, παρά την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία που τον διακρίνει ως ένα συμπαγές σύστημα πολιτικής και κοινωνικής σκέψης.
Ο πολιτικός αντίκτυπος της συνεχούς κρίσης του πολιτικού φιλελευθερισμού είναι εμφανής. Κοινωνικά κινήματα με αντι-ρητορική βγαίνουν στους δρόμους, ακραία πολιτικά μορφώματα αναδεικνύονται, ενώ το ρητορικό τέχνασμα του λαϊκισμού ανθεί μέσα στη δυστυχία των ανθρώπων.
Το αντίδοτο για να αντιμετωπιστεί η συγκεκριμένη κατάσταση είναι να αναδείξουν οι πολιτικές ελίτ πως οι αξίες και αρχές του πολιτικού φιλελευθερισμού δε βρίσκονται σε σήψη, αλλά πρέπει να αναζωπυρωθούν. Αυτό προδιαθέτει μια κουλτούρα συνεννόησης, παιδεία και κυρίως άρση του πολιτικού εγωκεντρισμού από τις δυνάμεις του Κέντρου, της Αριστεράς και της Δεξιάς.
Πρέπει να υπάρχει συνειδητοποίηση πως οι διανοητικές κατακτήσεις του πολιτικού φιλελευθερισμού είναι αναμφισβήτητες και συνιστούν τον μοχλό της εξόδου του ανθρώπου από την ανωριμότητά του.
Προς αυτήν την κατεύθυνση, κρίνεται αναγκαίο το αφηρημένο πολιτικό υποκείμενο να καλλιεργήσει τις ιδέες της διαφορετικότητας, της αλληλεγγύης και κυρίως των θεσμών της αστικής δημοκρατίας.
* Ο Νίκος Κοσμαδάκης είναι πολιτικός επιστήμονας
Ακολουθήστε το Lykavitos.gr στο Google News
και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
