Της Βάσως Κιντή*
Ο τρόπος εκλογής και εξέλιξης των καθηγητών στα ΑΕΙ πρέπει να αλλάξει, διότι επιτρέπει τις μεθοδεύσεις, την αυθαιρεσία και την αναξιοκρατία.
Στον νόμο Διαμαντοπούλου του 2011 η εκλογή των καθηγητών ήταν υπόθεση επταμελών επιτροπών που συγκροτούσε ο κοσμήτορας με αιτιολογημένη απόφαση, έπειτα από γνώμη της Κοσμητείας. Τα ονόματα των μελών των επιτροπών και τα βιογραφικά τους σημειώματα έπρεπε να δημοσιοποιούνται. Τα μέλη των επιτροπών επιλέγονταν από μητρώα εσωτερικών και εξωτερικών μελών με υποχρεωτική παρουσία στις επιτροπές ενός τουλάχιστον καθηγητή από την αλλοδαπή.
Τα μητρώα καταρτίζονταν από την Κοσμητεία, μετά εισήγηση των τμημάτων, και επικαιροποιούνταν κάθε δύο χρόνια. Να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τον ν. Διαμαντοπούλου οι κοσμήτορες επιλέγονταν από το Συμβούλιο του Ιδρύματος και δεν εκλέγονταν από τους καθηγητές των σχολών.
Τι επιτύγχανε ο ν. Διαμαντοπούλου; Έβγαζε την εκλογή των καθηγητών από τα τμήματα όπου επί χρόνια είχαν παγιωθεί συγκεκριμένοι συσχετισμοί οι οποίοι καθόριζαν το αποτέλεσμα μέσα από μεθοδεύσεις και αδιαφανείς διαδικασίες. Ανέθετε την κρίση όχι στη συνέλευση του τμήματος με την ετερόκλητη σύνθεση, αλλά σε επιτροπές με μέλη που γνώριζαν το ακαδημαϊκό αντικείμενο των υποψηφίων.
Εξασφάλιζε κατά το δυνατόν ότι οι επιτροπές θα συγκροτούνταν με αξιοκρατικά και ακαδημαϊκά κριτήρια και ότι οι αποφάσεις θα ελέγχονταν τόσο από τη δημοσιοποίησή τους όσο και από την εσωτερική ιεραρχία του πανεπιστημίου.
Τι έγινε μετά; Με διαδοχικές νομοθετήσεις, οι κοσμήτορες έπαψαν να επιλέγονται από το Συμβούλιο και επανήλθε η εκλογή τους από τους καθηγητές, τα Συμβούλια καταργήθηκαν και η συγκρότηση των εκλεκτορικών σωμάτων που διευρύνθηκαν πέρασε στις γενικές συνελεύσεις των τμημάτων. Είναι αυτό κακό; Ναι, διότι επανήλθαμε στις παθογένειες του παρελθόντος στα τμήματα, χωρίς καμία εποπτεία των διαδικασιών δεδομένου ότι, πλέον, όλες οι πανεπιστημιακές αρχές, κοσμήτορες και πρύτανης, εκλέγονται με ψήφους των μελών ΔΕΠ, οπότε δύσκολα θα συγκρουστούν μαζί τους. Στηρίζονται σε συμμαχίες και συσχετισμούς για τις νέες θέσεις που θα καταλάβουν στην ανθρωπογεωγραφία του ιδρύματος οπότε, ακόμη κι αν είχαν τις αρμοδιότητες, δύσκολα θα αποφάσιζαν να παρέμβουν.
Σήμερα τα μητρώα των εκλεκτόρων, εσωτερικών και εξωτερικών, καταρτίζονται από τα τμήματα και επικαιροποιούνται κατά το δοκούν.
Έτσι, ενόψει μιας εκλογής, μπορεί το μητρώο των εξωτερικών μελών να επικαιροποιηθεί κατάλληλα, δηλαδή να προστεθούν ή να αφαιρεθούν μέλη, ώστε να εξασφαλιστεί ή να αποτραπεί η εκλογή συγκεκριμένων υποψηφίων.
Ειδικά η προσθήκη μελών από το εξωτερικό έχει καταλήξει να είναι, σε αρκετές περιπτώσεις, η πρόσκληση ημετέρων από τα πιο απίθανα πανεπιστήμια στα πιο απίθανα μέρη του κόσμου.
Όπως φαίνεται, πάντα το ελληνικό σύστημα βρίσκει τρόπους να αξιοποιεί τυχόν κενά και να φέρνει στα μέτρα του και τις πιο καλές πρακτικές όπως ήταν αυτή της πρόσκλησης ακαδημαϊκών από το εξωτερικό, χωρίς τις εσωτερικές «δουλείες», για να εξασφαλίζονται πιο ανεξάρτητες και αξιοκρατικές επιλογές.
Μετά την κατάρτιση των μητρώων, σειρά έχει η συγκρότηση των εκλεκτορικών όπου, λόγω της πρόβλεψης του νόμου για το ίδιο ή συναφές αντικείμενο των εκλεκτόρων με την περιγραφή της προκηρυχθείσας θέσης, έχουμε συχνά το φαινόμενο εκλέκτορες με πολύ περιορισμένο έργο να καλούνται να αξιολογήσουν πολύ ικανότερους υποψηφίους από τους ίδιους.
Το πρόβλημα αυτό θα επιταθεί, καθώς καθηγητοποιήθηκαν αυτόματα και ομαδικά, με ρύθμιση Γαβρόγλου, οι διδάσκοντες των ΤΕΙ, αρκετοί εκ των οποίων δύσκολα θα έβρισκαν θέση στα ΑΕΙ χωρίς αυτήν.
Η ερμηνεία του «ιδίου ή συναφούς» γνωστικού αντικειμένου επιτρέπει πολλές αυθαιρεσίες. Άλλοτε είναι βολικό να δίνεται έμφαση στη λεκτική διατύπωση, οπότε περιλαμβάνονται καθηγητές που τελικά υπηρέτησαν ερευνητικά άλλες περιοχές, και άλλοτε δίνονται εξεζητημένες ερμηνείες για να περιληφθούν ή να αποκλειστούν συγκεκριμένα άτομα.
Για να μην πούμε για τα ερευνητικά πεδία καθηγητών που μπορεί να αλλάζουν ειδικά για την περίσταση. Όσο για την αιτιολόγηση που προβλέπει ο νόμος, τις περισσότερες φορές είναι απλώς προσχηματική.
Τέλος, στις εκλογές, συμβαίνει εκλέκτορες χαμηλών βαθμίδων (επίκουροι και αναπληρωτές) να προσαρμόζουν την ψήφο τους ανάλογα με το πώς ψηφίζουν εκλέκτορες υψηλότερων βαθμίδων, επειδή οι τελευταίοι είναι πολύ πιθανόν να τους κρίνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα, όταν αυτοί ζητήσουν να εξελιχθούν, αφού έχουν το ίδιο ή συναφές ακαδημαϊκό αντικείμενο.
Η έγκριση των μητρώων από τη Σύγκλητο δεν εξασφαλίζει καμία εποπτεία, καθώς είναι ένα εξαιρετικά δυσκίνητο όργανο, με πλήθος αρμοδιοτήτων, που εγκρίνει σχεδόν μηχανικά κάθε εισήγηση του πρύτανη.
Ο έλεγχος νομιμότητας εντός των πανεπιστημίων είναι στην καλύτερη των περιπτώσεων απλώς τυπικός, όπως και των δικαστηρίων, ενώ το υπουργείο Παιδείας, εν ονόματι της αυτονομίας των ΑΕΙ, αποφεύγει να αναμειγνύεται.
Όμως, τα πανεπιστήμια, με την κατάργηση των Συμβουλίων και της έστω μερικής top-down διοίκησης, δεν διαθέτουν πλέον κανένα εσωτερικό όργανο εποπτείας και ελέγχου των όσων συμβαίνουν εκεί. Τα πανεπιστήμια και σε αυτόν τον τομέα έχουν περιέλθει στα χέρια ομάδων χωρίς καμία λογοδοσία και επί της ουσίας αξιολόγηση.
Οι αλλαγές που είναι αναγκαίο να γίνουν αν θέλουμε σοβαρά πανεπιστήμια πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε το τμήμα να έχει μεν λόγο για τους καθηγητές του, αλλά όχι τον τελευταίο λόγο.
Η εκλογή ενός μέλους ΔΕΠ σε ένα τμήμα δεν μπορεί να αποφασίζεται από ένα σώμα ερήμην τελείως του τμήματος και να επιβάλλεται στο τμήμα.
Το νέο μέλος ΔΕΠ θα συνυπάρχει και θα συνεργάζεται με τους καθηγητές του τμήματος και πρέπει να υπάρχει μία κατ’ αρχήν συμφωνία.
Από την άλλη, πρέπει να εξασφαλίζονται η διαφάνεια των διαδικασιών και η αξιοκρατία, όπως και το συμφέρον του κάθε ιδρύματος, που δεν μπορούν να αφεθούν στις μεθοδεύσεις ομάδων, εσωτερικών και εξωτερικών.
Πρέπει να εξασφαλίζονται από μια ιεραρχία ακαδημαϊκών οργάνων που ασκούν εποπτεία σε κάθε ίδρυμα, χωρίς ψηφοθηρικές δεσμεύσεις, τα οποία και θα αναζητούν τη σοβαρή κρίση σοβαρών αξιολογητών.
Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος γιατί πρέπει να προβλεφθούν Συμβούλια στα ΑΕΙ με σοβαρές και όχι διακοσμητικές αρμοδιότητες.
*καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ