Τα δεδομένα της πραγματικότητας «κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου» και θέτουν επιτακτικά την ανάγκη άμεσης ενεργοποίησης των κοινωνιών για την διασφάλιση της βιωσιμότητας τόσο της ανθρώπινης οντότητας όσο και του φυσικού περιβάλλοντος.
Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα στοιχεία, που δημοσιοποιήθηκαν από τους ερευνητές του Potsdamm-Institut fur Klimaforschung («Ινστιτούτο Έρευνας για το Κλίμα» στο Potsdamm στην Γερμανία), σύμφωνα με τα οποία το 97% των ειδικών επιστημόνων είναι σίγουροι, ότι ο άνθρωπος έχει συμβάλλει καθοριστικά στην κλιματική αλλαγή.
Επίσης η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο αυξάνεται. Το 2017 η παραγωγή ενέργειας είχε ως αποτέλεσμα την εκπομπή 32,5 δισεκατομ. τόννων διοξειδίου του άνθρακα. Περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα σημαίνει άνοδο της θερμοκρασίας (και αντιστρόφως), η οποία δεν πρέπει να υπερβεί τους 1,5 βαθμούς Κελσίου.
Το κλίμα αλλάζει τόσο γρήγορα, που θα μπορούσε να προκαλέσει την μαζική εξαφάνιση πολλών ειδών ζώων. Ακόμη τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα δεν αποτελούν λύση, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα.
Τέλος ο κάθε πολίτης, ως άτομο, μπορεί να συμβάλλει στην μείωση της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα με την αλλαγή του τρόπου διατροφής του (π.χ. μηδενική κατανάλωση κρέατος και προϊόντων, που προέρχονται από ζώα, όπως τυρί, γάλα κ.λ.π.).
Είναι δε πολύ ανησυχητικό, ότι η άνοδος της θερμοκρασίας συνεχίζεται, αν και οι κυβερνήσεις υπογράφουν την Συμφωνία για το Κλίμα (Παρίσι, 2016), την οποία προφανώς δεν τηρούν, ενώ ταυτοχρόνως δεν ενημερώνουν επαρκώς και με ρεαλισμό τους πολίτες, διότι γνωρίζουν, ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συνεπάγεται πολιτικές αποφάσεις και μέτρα επώδυνα για όλους.
Η ανευθυνότητα στο επίπεδο της λήψης αποφάσεων για το μέλλον είναι πλέον πολύ ορατή και ιδιαιτέρως στις ισχυρότερες οικονομικά και πολιτικά χώρες, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι απαλλάσσονται των ευθυνών τους οι πιο αδύναμες.
Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί ο ευρωπαίος πολίτης για την στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν σε συνέντευξη του φυσικού Mark Parrington, συνεργάτη του Ευρωπαϊκού Κέντρου για Μακροπρόθεσμες Προγνώσεις του Καιρού, στην εφημερίδα Zeit online (19.7.2019) επισημαίνει, ότι στην Αρκτική καταγράφονται τώρα οι πιο υψηλές θερμοκρασίες από τον μέσο όρο την περίοδο 1981 έως 2010. Επίσης αυξάνονται οι πυρκαγιές και στην Αρκτική, στην οποία η θερμοκρασία ανεβαίνει πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Αλλά και εκτός Ευρώπης, πώς να χαρακτηρίσει ένας πολίτης την ακολουθούμενη πολιτική από τον πρόεδρο της Βραζιλίας Juan Bolsonaro, ο οποίος απέλυσε τον διευθυντή του Ινστιτούτου για την Διαστημική Έρευνα της Βραζιλίας Ricardo Galvao, επειδή δημοσιοποίησε την συντελούμενη καταστροφή του τροπικού δάσους του Αμαζονίου με φωτογραφικό υλικό από το διάστημα. Σύμφωνα με επιβεβαιωμένα στοιχεία τον Ιούνιο του 2019 920 τετραγωνικά χιλιόμετρα του τροπικού δάσους έχουν απογυμνωθεί από δέντρα, δηλαδή 88% περισσότερο από τον Ιούνιο του 2018.
Η παγκόσμια κοινότητα ακολουθεί μια αδιέξοδη και αυτοκτονική πορεία και οι έχοντες την ευθύνη της λήψης αποφάσεων στο πολιτικό επίπεδο δεν συνειδητοποιούν, ότι συμβάλλουν στην επιτάχυνση της «πτώσης στο κενό» με τις πολιτικές τους επιλογές.
Παράλληλα η κοινωνία πολιτών με τις δομές της στον τομέα του περιβάλλοντος και γενικότερα σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης (διότι ο βαθμός της μεταξύ τους αλληλεξάρτησης είναι αποφασιστικής σημασίας), δεν έχει αποκτήσει ακόμη την απαραίτητη δυναμική για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση ενός ισχυρού κινήματος, το οποίο θα ηγηθεί στην αναγκαία επανεκκίνηση του προβληματισμού στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης για τις ριζικές αλλαγές, που πρέπει να γίνουν στο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης.
Ίσως η νέα γενιά αποδειχθεί πιο ώριμη και μπορέσει να δρομολογήσει την οργάνωση ενός ισχυρού κινήματος με υπερεθνικά χαρακτηριστικά και ανάλογο πεδίο δράσης. Ήδη πολύ θετικά προς αυτή την κατεύθυνση λειτουργούν το «Fridays for Future», το «Smile for Future» και το «Extinction Rebellion».
Όσο όμως μεγαλώνουν αυτά τα κινήματα, αναδύονται προβλήματα συνοχής και δυσκολίες σε σχέση με την πολιτική δυναμική, που πρέπει να αναπτύξουν, ώστε να εκφράσουν το κοινωνικό συμφέρον και να ευαισθητοποιήσουν τις κοινωνίες για την ευθύνη τους σε σχέση με την βιωσιμότητα την δική τους και του οικοσυστήματος.
Αυτό προϋποθέτει την δικτύωση των δομών της κοινωνίας πολιτών τόσο σε εθνικό και ευρωπαϊκό όσο και σε πλανητικό επίπεδο και την απόκτηση λειτουργικής οργανωτικής δομής. Βέβαια δεν είναι εύκολο και απαιτεί χρόνο, ο οποίος όμως δεν υπάρχει, διότι η κλιματική αλλαγή κινείται με μεγάλη ταχύτητα πλέον.
Εξάλλου πρέπει να ενημερωθεί και να συνειδητοποιήσει η ανθρωπότητα, ότι πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές στο μοντέλο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, οι οποίες θα διαφοροποιήσουν τον τρόπο ζωής. Δεν αρκεί να υποβάλλονται μόνο αιτήματα στο κυβερνητικό επίπεδο, αλλά πρέπει να αλλάζει τόσο η βιωνόμενη πραγματικότητα σε πραγματικό χρόνο όσο και το ισχύον σύστημα κοινωνικών αξιών.
Αυτό σημαίνει, ότι θα θιγεί και η ζωή της γενιάς, που διαχειρίζεται την κυβερνητική εξουσία και έχει διαμορφώσει οπτικές και στάσεις ζωής με εντελώς διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Αυτό δεν είναι εύκολο, είναι όμως αναγκαίο.
Ειδάλλως οι επισημάνσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Intergovernmental Panel on Climate Change) στην Έκθεση για την Κλιματική Αλλαγή (8.8.2019), ότι 820 εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη υποσιτίζονται σε συνδυασμό με τις αλληλοσυγκρουόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, θα αποκτήσουν εκρηκτικές διαστάσεις.
Μόνο μερικές από αυτές, όπως
1. Χρειάζονται περισσότερες καλλιεργήσιμες επιφάνειες
2. Επεκτείνεται συνεχώς η ερημοποίηση
3. Εξαφανίζονται τα δάση και
4. Είναι υπερβολικά υψηλή η κατανάλωση κρέατος, αρκούν για να δείξουν το μέγεθος του προβλήματος.
Είναι εμφανές, ότι η κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πλέον κρίσιμη. Ταυτοχρόνως τα χρονικά περιθώρια για την ανάπτυξη κοινωνικής δυναμικής, η οποία θα εξισορροπήσει τις ανισορροπίες και τις προβληματικές συνθήκες του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, είναι οριακά.
Η πολύ θετική συμβολή των κινημάτων, που άρχισαν να ενεργοποιούνται με την συμμετοχή των νέων δεν αρκεί. Χρειάζεται η ανταπόκριση και των άλλων γενεών, οι οποίες θα πρέπει να αποστασιοποιηθούν από τις αξίες, που διαμόρφωσαν τις σύγχρονες μαζοποιημένες καταναλωτικές κοινωνίες, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις αρνητικές επιπτώσεις στο κλίμα και στο οικοσύστημα, ώστε να υπάρξει το πλαίσιο για μια βιώσιμη πορεία.
Δεν είναι εύκολο. Δεν υπάρχει όμως άλλος δρόμος. Είναι πλέον ζωτικής σημασίας ανάγκη και βασική προϋπόθεση για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας η άμεση ανάπτυξη κοινωνικής δυναμικής για την προστασία του κλίματος ανεξάρτητα από τις βραχυπρόθεσμα δύσκολες συνθήκες, που θα δημιουργηθούν από την αλλαγή του τρόπου ζωής.
Το πολιτικό σύστημα πρέπει να ανταποκριθεί στον δύσκολο ρόλο, που το ίδιο με τις επιλογές του προκάλεσε και να λειτουργήσει με γνώμονα μόνο το μακροπρόθεσμο κοινωνικό συμφέρον και την βιωσιμότητα του ανθρώπου και του οικοσυστήματος και όχι του μοντέλου οικονομικής οργάνωσης.
Στην Ελλάδα βέβαια η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη, διότι ευδοκιμούν οι φαντασιώσεις και η εξιδανικευτική λογική σε σχέση με το μέλλον και την αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πόρων.
Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι «σχεδιασμοί» για την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων, τα οποία θα «διασφαλίσουν» την ενεργειακή επάρκεια και την ευημερία των πολιτών. Και αυτό την στιγμή που η Ελλάδα διαθέτει υψηλό ηλιακό και αιολικό δυναμικό για την παραγωγή καθαρής ενέργειας, ενώ οι σύγχρονες τεχνολογίες στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας είναι οικονομικά ανταγωνιστικές.
Η ρήση «Εδώ καράβια πνίγονται, βαρκούλες αρμενίζουν» αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο την πραγματικότητα.
*Ερευνητής-Κοινωνιολόγος