Ο ανίκανος Τραμπ, η Κίνα κι ο κόσμος που καταρρέει

Η Covid-19 δεν άλλαξε τον κόσμο, μέχρι τώρα τουλάχιστον. Επιτάχυνε όμως την εξέλιξή του, τεχνολογικά, κοινωνικά και πολιτικά.

Του Martin Wolf

Αυτό είναι εντυπωσιακά αληθές στις διεθνείς σχέσεις: το χάσμα μεταξύ της Κίνας και της Δύσης και η αποτυχία της αμερικανικής ηγεσίας επί της Δύσης, έχουν βαθύνει.

Η ηγούμενη από τη Δύση παγκόσμια τάξη βρίσκεται σε κρίση. Αν οι ΗΠΑ επανεκλέξουν τον Ντόναλντ Τραμπ, αυτό θα είναι τελειωτικό.

Η Κίνα γίνεται όλο και πιο διεκδικητική. Δεν ακολουθεί τον σεβασμό της Δύσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως φάνηκε από τη βάναυση μεταχείριση των Ουιγούρων και τον νέο νόμο για την ασφάλεια στο Χονγκ Κονγκ.

Υπό τον Σι Τζινπίνγκ, δια βίου αυτοκράτορα, η κινεζική διεκδίκηση του status της υπερδύναμης και ο δεσποτισμός είναι απόλυτα. Είναι ξεκάθαρο πως εγκαταλείφθηκαν οι διάσημες συμβουλές του Ντενγκ Σιαοπίνγκ «κρύψε τη δύναμή σου, περίμενε υπομονετικά για την κατάλληλη στιγμή, ποτέ μην προηγείσαι». Ωστόσο, η Κίνα πρέπει επίσης να είναι εταίρος στη διαχείριση κάθε παγκόσμιας πρόκλησης.

Η Δύση έχει πολύτιμα στοιχεία σε οποιονδήποτε ανταγωνισμό επιρροής κόντρα στην Κίνα. Πολλοί εξακολουθούν να θαυμάζουν τις βασικές αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Η Δυτική πολιτισμική και πνευματική επιρροή παραμένει πολύ μεγαλύτερη από αυτήν της Κίνας.

Οι ΗΠΑ μπόρεσαν να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν μακραίωνες συμμαχίες με χώρες με παρόμοιες ιδέες. Αν αθροίσει κανείς τα κράτη που ευθυγραμμίζονται με τις ΗΠΑ, περιλαμβανομένων αυτών της Ευρώπης, της Ιαπωνίας της Νότιας Κορέας, του Καναδά, της Αυστραλασίας και, όλο και περισσότερο, της Ινδίας, το οικονομικό και πολιτικό τους βάρος παραμένει τεράστιο.

Ωστόσο, τα πράγματα διαλύθηκαν. Οι ΗΠΑ υπέκυψαν στους σφοδρούς εσωτερικούς διχασμούς που κατέληξαν σε έναν καταστροφικό εθνικισμό μηδενικού αποτελέσματος. Ο κ. Τραμπ είναι η ενσάρκωση των διχασμών αυτών, όπως επιβεβαίωσε και ο πρώην υπουργός Άμυνας Τζιμ Μάτις. Είναι επίσης ο κύριος πρωταγωνιστής της απόρριψης του ιστορικού ρόλου της χώρας του ως παγκόσμιου μοντέλου φιλελεύθερης δημοκρατίας και ηγέτιδας μιας συμμαχίας χωρών με παρόμοιες τάσεις.

Η Αμερική του κ. Τραμπ είναι μια μετα-αξιακή Αμερική. Επίσης, επικρατεί η μετα-ικανότητα (σ.τ.μ. μια χώρα της οποίας η ηγεσία προσποιείται πως βάζει σε πρώτη μοίρα αξίες και ικανότητες, τις οποίες όμως προσεγγίζει με κοντόφθαλμο και φανατισμένο τρόπο, έχοντας ως βασικό της μέλημα να ασκεί εξουσία μέσω αυτών). Ακόμα και όταν δεν άρεσε στον υπόλοιπο κόσμο αυτό που έκανε η Αμερική, θεωρούσε πως γνώριζε τι κάνει. Η τρομακτική επιτυχία της κυβέρνησης Τραμπ στη διάλυση της κυβέρνησης έχει, στην εποχή του κορωνοϊού, αλλάξει τη θεώρηση αυτή.

Αυτός ο πρόεδρος και η κυβέρνησή του ούτε θέλουν να κυβερνήσουν, ούτε γνωρίζουν πώς να το κάνουν. Η αντίθεση με την Κίνα, παρά τις αρχικές αποτυχίες της στη διαχείριση της κρίσης της Covid-19, είναι έντονη. Σε άρθρο του στο The Atlantic ο Τζέιμς Φάλοους περιγράφει τη συστηματική διάλυση του παγκοσμίως ηγετικού αμερικανικού συστήματος αντίδρασης σε πανδημία. Όμως η αποτυχία δεν οφείλεται μόνο στον «ευνουχισμό» της κυβέρνησης. Οφείλεται και στον χαρακτήρα του κακόβουλου ανίκανου που την κυβερνά.

Ο κόσμος το έχει προσέξει. Το κύρος και η αξιοπιστία των ΗΠΑ έχουν βλαφθεί σοβαρά. Είναι συμβολικό της κατάρρευσης των σχέσεων μεταξύ των βασικών συμμάχων το ότι η ΕΕ, η οποία έχει αποκτήσει έναν μη ολοκληρωμένο μεν, αλλά πραγματικό έλεγχο επί της πανδημίας, δεν σκοπεύει ακόμα να επιτρέψει την είσοδο Αμερικανών.

Σε άρθρο του στο Foreign Affairs, ο Φράνσις Φουκουγιάμα υποστηρίζει πως το θεμέλιο οποιασδήποτε πολιτικής τάξης, προφανώς και σε μια πανδημία, είναι η αποτελεσματική διακυβέρνηση. Σε προηγούμενο έργο του υποστήριζε πειστικά πως οι ιδέες του κράτους δικαίου και της λογοδοσίας στους πολίτες μέσω δημοκρατικών πολιτικών διαδικασιών είναι θεμελιωμένες στο εξής: εάν το κράτος δεν λειτουργεί, τότε δεν λειτουργεί τίποτα. Η κυβέρνηση Τραμπ φαίνεται αποφασισμένη να αποδείξει ότι αυτή η υπόθεση είναι αληθής.

Μια συμμαχία φιλελεύθερων δημοκρατιών αφιερωμένη στη δημιουργία αντίβαρου στην Κίνα σε ορισμένους τομείς, ενώ ταυτόχρονα θα συνεργάζεται επιτυχώς μαζί τις σε άλλους, είναι κάτι που δεν αποκλείεται. Αυτό, όμως, δεν θα συμβεί εάν οι ΗΠΑ δεν ξαναδημιουργηθούν ως ένα κράτος που λειτουργεί και του οποίου ηγείται ένας πρόεδρος ο οποίος δεν θαυμάζει κάθε απολυταρχικό ηγέτη που γνωρίζει. Ο Χάρολντ Τζέιμς, καθηγητής ιστορίας στο Princeton, έγραψε μάλιστα ένα ζοφερό άρθρο για την ομοιότητα των ΗΠΑ με την Σοβιετική Ένωση όταν αυτή όδευε προς το τέλος της.

Η σύγχρονη Κίνα έχει αδύναμα θεμέλια. Το κράτος της είναι αναμφισβήτητα αποτελεσματικό και ο λαός της είναι σκληρά εργαζόμενος και έχει επιχειρηματικό πνεύμα. Όμως η απουσία ενός κράτους δικαίου και μιας δημοκρατικής λογοδοσίας καθιστούν το κράτος υπερβολικά ισχυρό και την κοινωνία υπερβολικά αδύναμη. Η Κίνα τα πήγε καλά όταν «ανοίχτηκε» στον υπόλοιπο κόσμο, κάτι που έπραξε τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Αλλά αν ο κόσμος «κλείσει», τότε θα είναι δυσκολότερο η Κίνα να προοδεύσει με τέτοια ταχύτητα.

Στο “The Narrow Corridor” («Στενός Διάδρομος») οι Νταρόν Ατζέμογλου και Τζέιμς Ρόμπινσον εξηγούν το δίλημμα που αντιμετωπίζει ένας αποτελεσματικός δεσποτισμός. Μπορεί να επιτρέπει στους επιχειρηματίες να «βγάλουν το χαλινάρι», με τεράστιες επιπτώσεις. Αλλά χωρίς ένα κράτος δικαίου, το αποτέλεσμα αναπόφευκτα θα είναι ένα παλιρροϊκό κύμα διαφθοράς, που υπονομεύει τη νομιμότητα του καθεστώτος. Ο ηγέτης μπορεί στη συνέχεια να «ξανατραβήξει τα γκέμια», αναγκάζοντας τον κόσμο να συμμορφωθεί. Αλλά έτσι κινδυνεύει να «σκοτώσει» την φυσική του ζωντάνια.

Αυτό πιθανότατα είναι που συμβαίνει στην κινεζική οικονομία σήμερα. Ορισμένοι άνθρωποι φαίνεται να πιστεύουν πως η τεχνητή νοημοσύνη και η συλλογή τεράστιων όγκων δεδομένων θα επιτρέψει στον κεντρικό σχεδιασμό να αντικαταστήσει την αγορά. Δεν υπάρχει κάτι πιο απίθανο από αυτό. Η κινητήριος δύναμη της αλλαγής είναι οι ιδέες που υπάρχουν στα κεφάλια των ανθρώπων. Κανένας δεν μπορεί να τα σχεδιάσει αυτά. Ο κόσμος χρειάζεται τα κίνητρα για να δημιουργήσει νέα και περίπλοκα πράγματα. Θα μπορέσει να το καλλιεργήσει αυτό το σημερινό, καταπιεστικότερο κινεζικό κράτος;

Από τη μια πλευρά, τότε, έχουμε μια αναδυόμενη δεσποτική υπερδύναμη, αλλά μια δύναμη που έχει πραγματικές ευπάθειες. Από την άλλη, έχουμε μια εδραιωμένη υπερδύναμη που έχει χάσει τον δρόμο της. Θέλω οι βασικές αξίες της Δύσης να πετύχουν και να ευδοκιμήσουν. Θέλω η Κίνα να ευημερήσει, αλλά όχι με τίμημα τη διάβρωση των κοινωνιών που τηρούν αυτές τις αξίες. Θέλω η ανθρωπότητα να διαχειριστεί τις σχέσεις της ειρηνικά και τον εύθραυστο κόσμο της με σύνεση.

Για να συμβεί αυτό, οι ΗΠΑ παραμένουν η απαραίτητη δύναμη. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο ο κ. Τραμπ όσο ότι τόσοι πολλοί Αμερικάνοι θέλουν να ηγηθεί. Η δυτική κρίση είναι μια κρίση αξιών. Μπορούμε να την ξεπεράσουμε. Αλλά θα είναι δύσκολο.