Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι αναστέλλει τη συμμετοχή της χώρας του στη συνθήκη μείωσης πυρηνικών όπλων New START με τις Ηνωμένες Πολιτείες, θέτοντας σε κίνδυνο το τελευταίο σύμφωνο που ρυθμίζει τα δύο μεγαλύτερα πυρηνικά οπλοστάσια του κόσμου.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έκανε τη δήλωση-βόμβα στην ετήσια ομιλία του για την κατάσταση του έθνους στην Εθνοσυνέλευση της Ρωσίας την Τρίτη (21/2). Ώρες μετά την ομιλία του, το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε ότι η απόφαση για αναστολή της συμμετοχής στη συνθήκη ήταν «αναστρέψιμη».

Η συνθήκη θέτει όρια στον αριθμό των αναπτυγμένων πυρηνικών όπλων διηπειρωτικής εμβέλειας που μπορούν να διαθέτουν τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία. Παρατάθηκε για τελευταία φορά στις αρχές του 2021 για πέντε χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι οι δύο πλευρές θα πρέπει σύντομα να ξεκινήσουν τις διαπραγματεύσεις για μια νέα συμφωνία ελέγχου των εξοπλισμών.

Σύμφωνα με τη βασική συνθήκη ελέγχου των πυρηνικών όπλων, τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Ρωσία επιτρέπεται να διενεργούν επιθεωρήσεις στις εγκαταστάσεις όπλων η μία της άλλης, αν και οι επιθεωρήσεις είχαν σταματήσει από το 2020 λόγω της πανδημίας Covid-19. Ενώ η Ρωσία δεν αποχωρεί πλήρως από το σύμφωνο, φαίνεται να επισημοποιεί την τρέχουσα θέση της. Για μήνες, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ήταν απογοητευμένοι για την έλλειψη συνεργασίας της Ρωσίας με τη συμφωνία.

Η τελευταία εναπομείνασα συνθήκη που περιορίζει τα ρωσικά και αμερικανικά πυρηνικά όπλα βρισκόταν ήδη σε σοβαρό κίνδυνο πριν από την ανακοίνωση του Πούτιν. Αν πράγματι καταρρεύσει θα αυξηθεί δραματικά ο κίνδυνος μιας νέας κούρσας εξοπλισμών παράλληλα με τον πόλεμο στην Ουκρανία, με καμία πλευρά δεν μπορεί να μην μπορεί να βασιστεί στο σταθερό, προβλέψιμο πλαίσιο που παρείχαν οι διαδοχικές πυρηνικές συμφωνίες εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια.

Αναλυτές ασφαλείας είπαν ότι αυτό θα μπορούσε να περιπλέξει σε μεγάλο βαθμό τον ευαίσθητη σχέση που στηρίζει την αμοιβαία αποτροπή μεταξύ των δύο χωρών, ενώ επίσης θα ωθούσε άλλες δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ινδία και το Πακιστάν να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν τα πυρηνικά τους οπλοστάσια.

Ο εφιάλτης των πυρηνικών κεφαλών

Σε μια σημαντική ομιλία σχεδόν ένα χρόνο μετά την εισβολή του στην Ουκρανία, ο Πούτιν είπε ότι η Ρωσία δεν εγκαταλείπει τη συνθήκη New START, τη συμφωνία που υπογράφηκε το 2010 και περιορίζει τον αριθμό των στρατηγικών πυρηνικών κεφαλών που έχουν αναπτυχθεί από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Ωστόσο, ειδικοί στα πυρηνικά επεσήμαναν ότι η συνθήκη δεν περιέχει καμία διάταξη που να εμποδίζει την αναστολή της συμμετοχής, όπως είπε ότι έκανε η Μόσχα. Έχουν μόνο την επιλογή να αποσυρθούν.

Ο Πούτιν είπε ότι η Ρωσία θα συνεχίσει τη συζήτηση μόνο όταν ληφθούν επίσης υπόψη τα γαλλικά και βρετανικά πυρηνικά όπλα, ένας όρος που οι αναλυτές είπαν ότι δεν ήταν αρχικός, καθώς βρήκε αντίθετη την Ουάσιγκτον και θα απαιτούσε πλήρη αναθεώρηση της συνθήκης. Ο Ουίλιαμ Αλμπέρκι, διευθυντής στρατηγικής, τεχνολογίας και ελέγχου των όπλων στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, λέει οτι η Ρωσία αποφάσισε ότι θα μπορούσε να ζήσει χωρίς τη New START, αλλά επεδίωξε να ρίξει την ευθύνη στην Ουάσιγκτον.

Η συνθήκη περιορίζει ουσιαστικά τον αριθμό των κεφαλών ανά πύραυλο που μπορεί να αναπτύξει κάθε πλευρά, οπότε η κατάρρευσή της θα μπορούσε να πολλαπλασιάσει αμέσως τον αριθμό των κεφαλών, πρόσθεσε. Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων, η Ρωσία έχει περίπου 5.977 πυρηνικές κεφαλές συνολικά, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν 5.428. «Και οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να πάνε αμέσως από τις 1.550 αναπτυγμένες στρατηγικές κεφαλές στις 4.000 κι αυτό θα μπορούσε να συμβεί εν μία νυκτί», είπε ο Aλμπέρκι.

Παγκόσμια αστάθεια

Ο Πούτιν δικαιολόγησε τη ρωσική κίνηση λέγοντας ότι είναι «παράλογο» για τις Ηνωμένες Πολιτείες να διατηρούν το δικαίωμα επιθεώρησης ρωσικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, όπως επιτρέπει η συνθήκη, ενώ το ΝΑΤΟ βοηθάει την Ουκρανία να τους επιτεθεί.

Προφανώς αναφερόταν στα ουκρανικά -σύμφωνα με τη Ρωσία- πλήγματα τον Δεκέμβριο στο αεροδρόμιο Ένγκελς, κοντά στο Σαράτοφ, 730 χλμ νοτιοανατολικά της Μόσχας, όπου εδρεύουν ρωσικά στρατηγικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα. Ο Πούτιν είπε, χωρίς να παράσχει στοιχεία, ότι ειδικοί του ΝΑΤΟ είχαν «εξοπλίσει και εκσυγχρονίσει» μη επανδρωμένα αεροσκάφη για να διεξάγουν τις επιθέσεις.

Η Ουκρανία ακολούθησε μια πολιτική να μην αναλαμβάνει δημόσια την ευθύνη για επιθέσεις σε ρωσικό έδαφος. Ο Τζέιμς Κάμερον, μεταδιδακτορικός συνεργάτης στο Πυρηνικό Έργο του Όσλο, είπε ότι εάν εγκαταλειφθεί η Συνθήκη New START, θα σηματοδοτούσε μια επιστροφή στις Ψυχροπολεμικές εικασίες σχετικά με τις δυνατότητες και τις προθέσεις του αντιπάλου.

«Υπάρχει λοιπόν μια τεράστια αστάθεια στη σχέση, όπου και οι δύο πλευρές ενεργούν με βάση το χειρότερο σενάριο, προσθέτοντας όλο και πιο περίπλοκα συστήματα και σχέδια για τη χρήση πυρηνικών, και αυτό τελικά οδηγεί σε μια πολύ πιο ασταθή κατάσταση μεταξύ των δύο πλευρών και επίσης σε μεγαλύτερη κίνδυνο κάποιου είδους πυρηνικής χρήσης», είπε.

Και οι δύο αναλυτές δήλωσαν ότι ήταν ανησυχητικό το γεγονός ότι ο Πούτιν είχε επισημάνει την πιθανότητα να συνεχίσει η Ρωσία τις δοκιμές πυρηνικών όπλων, παρόλο που είπε ότι η Μόσχα δεν θα έκανε αυτό το βήμα αν δεν το έκανε πρώτα η Ουάσιγκτον. Είπαν ότι αυτό θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο στον Πούτιν να κατηγορήσει την Ουάσιγκτον ότι διεξήγαγε ή προετοίμασε μια δοκιμή προκειμένου να δικαιολογήσει δικές του κινήσεις.

Αν έκανε κάτι τέτοιο, θα ήταν η πρώτη για τη Μόσχα από το 1990, το έτος πριν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Ο Aλμπέρκι σημείωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση είχαν κάνει πυρηνικές δοκιμές κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου «για να δίνουν σήμα ο ένας στον άλλο».

Στους 12 μήνες από την εισβολή στην Ουκρανία, ο Πούτιν υπενθύμισε επανειλημμένα στη Δύση ότι η Ρωσία διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής και έχει επεκτείνει την πυρηνική της ομπρέλα σε περιοχές της Ουκρανίας που η Μόσχα έχει καταλάβει και τώρα διεκδικεί ως έδαφός της. Σε περίπτωση που η New START κατέρρεε ή οι δύο πλευρές δεν κατάφεραν να το ανανεώσουν πριν λήξει τον Φεβρουάριο του 2026, θα σήμαινε το τέλος μισού και πλέον αιώνα συμφωνιών ελέγχου των όπλων μεταξύ των δύο πλευρών και θα έστελνε ένα μήνυμα σε άλλες υπάρχουσες και επίδοξων πυρηνικών δυνάμεων.

«Τι θα έλεγε αυτό στους Ινδούς και τους Πακιστανούς, τι θα έκανε η Κίνα;» είπε ο Αλμπέρκι. «Αυτό θα μπορούσε να είναι πολύ πιο επικίνδυνο από τον Ψυχρό Πόλεμο, επειδή θα μπορούσατε να έχετε πολλούς περισσότερους παίκτες να αγωνίζονται σε υψηλότερους αριθμούς και αυτό θα ήταν τρομερό για την παγκόσμια ασφάλεια».