Η Παγκόσμια Tράπεζα Σπόρων Σβάλμπαρντ είναι ίσως μια από τις σημαντικότερες τράπεζες σπόρων στον κόσμο.
Είναι μια από τις τράπεζες που συμμετέχουν στο παγκόσμιο δίκτυο αποθήκευσης σπόρων το οποίο δημιουργήθηκε με τη Διεθνή Συνθήκη Γενετικών Πόρων Φυτών του 2004. Μέσα σε αυτή φυτρώνουν τα πάντα: όλοι οι σπόροι της Γης, ακόμη και αυτός της αμφιβολίας, της αμφισβήτησης και της συνωμοσιολογίας.
Το Θησαυροφυλάκιο βρίσκεται στο νησί Σπιτσβέργη του Νορβηγικού αρχιπελάγους Σβάλμπαρντ, το οποίο βρίσκεται αρκετά κοντά στον Βόρειο Πόλο, σε μια απόσταση 1120 χλμ.
Η κατασκευή του κόστισε $8 εκ. δολάρια ΗΠΑ και χρηματοδοτήθηκε από τη Νορβηγική κυβέρνηση. Η λειτουργία της άρχισε στις αρχές του 2008 και στόχος της είναι να βοηθήσει στη συντήρηση της βιοποικιλότητας στον πλανήτη και να αποτρέψει την εξαφάνιση καλλιεργούμενων ειδών μετά από κάποιον πόλεμο, φυσική καταστροφή ή πανδημία. Οι σπόροι, αντιπροσωπεύουν 12.000 χρόνια ανθρώπινης γεωργίας.
Περιτριγυρισμένη από χιόνι και πάγο, στο εσωτερικό της είναι αποθηκευμένοι 1,2 εκατομμύρια σπόροι από κάθε «γωνιά» του πλανήτη. Διοικείται μετά από τριμερή συμφωνία από τη Νορβηγική κυβέρνηση, τον διεθνή οργανισμό Global Crop Diversity Trust και το Nordic Genetic Resource Center (Κέντρο Γενετικών Πόρων των Σκανδιναυικών χωρών).
Mια σύγχρονη Κιβωτός του Νώε για σπόρους
Η Τράπεζα ανοίγει τρεις φορές το χρόνο και δέχεται κιβώτια σπόρων απ’ όλο τον κόσμο για ασφαλή και μακροχρόνια αποθήκευση σε ψυχρούς και στεγνούς θαλάμους. Βρίσκεται 120 μέτρα μέσα σε ένα βουνό από ψαμμίτη και φυλάσσεται από τα πλέον αξιόπιστα συστήματα ασφαλείας. Οι σπόροι συσκευάζονται σε ειδικά τριπλά φύλλα αλουμινίου και σφραγίζονται με θερμότητα ώστε να απαγορεύουν στην υγρασία του περιβάλλοντος να εισέλθει.
Τα δύο τρίτα της παγκόσμιας τροφής προέρχονται σήμερα από εννέα μόνο φυτά: ζαχαροκάλαμο, αραβόσιτος (καλαμπόκι), ρύζι, σιτάρι, πατάτες, σόγια, καρποί φοινίκων, ζαχαρότευτλα και μανιόκα. Στο παρελθόν, οι αγρότες καλλιεργούσαν δεκάδες χιλιάδες ποικιλίες καλλιεργειών σε όλο τον κόσμο. Αυτή η βιοποικιλότητα προστάτευε τη γεωργία από τις απώλειες των καλλιεργειών που προκαλούνταν από τις ασθένειες των φυτών και την κλιματική αλλαγή.
Σήμερα, οι τράπεζες σπόρων σε όλο τον κόσμο κάνουν μεγάλο μέρος του έργου της διάσωσης ποικιλιών καλλιεργειών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν βασικούς πόρους υπό μελλοντικές συνθήκες καλλιέργειας. Το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων του Σβάλμπαρντ στη Νορβηγία τις υποστηρίζει όλες.
Πότε έγινε η τελευταία «κατάθεση»; Πριν μερικές ημέρες όταν δεκάδες χιλιάδες νέοι σπόροι από όλο τον κόσμο έφτασαν στο θησαυροφυλάκιο σπόρων σε μια από τις μεγαλύτερες καταθέσεις στην 16χρονη ιστορία του θησαυροφυλακίου.
Πολιτικά αμφιλεγόμενο
Το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων είναι πολιτικά αμφιλεγόμενο από τότε που άνοιξε το 2008. Είναι ο πιο «ορατά επίσημος» χώρος ενός παγκόσμιου δικτύου γεωργικής έρευνας που συνδέεται με τα Ηνωμένα Έθνη και χρηματοδότες όπως η Παγκόσμια Τράπεζα.
Αυτοί οι οργανισμοί υποστήριξαν την Πράσινη Επανάσταση, μια συντονισμένη προσπάθεια για την εισαγωγή σπόρων υψηλής απόδοσης στα αναπτυσσόμενα έθνη στα μέσα του 20ου αιώνα - μια προσπάθεια που έσωσε εκατομμύρια ανθρώπους από την πείνα. Ωστόσο, οι επικριτές της Τράπεζας, λένε ότι το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων εξαρτάται (και εν πολλοίς καθορίζεται πλέον 100%) από την σύγχρονη τεχνολογία (λες και θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, δηλαδή...)
Πολλοί επιστήμονες που έχοπυν γράψει κατά καιρούς για την Τράπεζα, θεωρούν ότι οι αντιπαραθέσεις αυτές πηγάζουν και ξεκινάνε από θρησκευτικούς συσχετισμούς και διαφωνίες που προϋπήρχαν. Το οποίο είναι αρκούντως τραγικό και θλιβερό.
Ο στόχος και η στοχοθεσία εξακολουθούν να παραμένουν πάντως: αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια σπόροι από χιλιάδες είδη γεωργικών φυτών ζουν μέσα στο Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων. Προέρχονται από 80 έθνη και είναι καταχωνιασμένοι σε ειδικές μεταλλικές θήκες που τους κρατούν στεγνούς. Ο αέρας είναι τόσο κρύος στο εσωτερικό που όσοι μπαίνουν στο θησαυροφυλάκιο, οι βλεφαρίδες και το εσωτερικό της μύτης τους παγώνουν σε χρόνο dt.
Για τους θεωρητικούς της συνωμοσίας...
Το Παγκόσμιο Θόλο Σπόρων ανήκει στη Νορβηγία και διοικείται από το Σκανδιναβικό Κέντρο Γενετικών Πόρων. Δημιουργήθηκε στο πλαίσιο μιας συνθήκης του ΟΗΕ που ελέγχει πάνω από 1.700 τράπεζες σπόρων ανά την υφήλιο, για να χρησιμεύσει ως αυτό που ο ΟΗΕ αποκαλεί «το απόλυτο ασφαλιστήριο συμβόλαιο για τον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων».
Το δίκτυο αυτό επιτρέπει σε έθνη, μη κυβερνητικές οργανώσεις, επιστήμονες και αγρότες να αποθηκεύουν και να ανταλλάσσουν σπόρους για έρευνα, αναπαραγωγή και επαναφύτευση. Το θησαυροφυλάκιο είναι ουσιαστικά η εφεδρική συλλογή για όλες αυτές τις τράπεζες σπόρων, αποθηκεύοντας τους σπόρους τους χωρίς καμία επιβάρυνση για αυτές.
Πάντως, για τους θεωρητικούς της συνωμοσίας, οι πρώτες επισκέψεις στο Παγκόσμιο Θόλο Σπόρων από δισεκατομμυριούχους όπως ο Μπιλ Γκέιτς και ο Τζορτζ Σόρος, καθώς και από εκπροσώπους της Google και της εταιρείας-κολοσσού Monsanto, αυτοστιγμεί σήμαινε ότι το θησαυροφυλάκιο είχε ένα μυστικό σκοπό ή ωφελούσε αποκλειστικά τις παγκόσμιες ελίτ.
Φυσικά, όλα αυτά ανατρέπονται με το που κάποιος επισκεπτεί την Τράπεζα. Η είσοδος του θησαυροφυλακίου διαθέτει μια εντυπωσιακή εγκατάσταση της Νορβηγού καλλιτέχνιδος Dyveke Sanne. Ένα φωτισμένο καλειδοσκόπιο από καθρέφτες, αυτό το εμβληματικό έργο τέχνης λάμπει στη μακρά αρκτική νύχτα και προσελκύει πολλούς τουρίστες.
Λόγω της αποστολής του να διατηρεί τους σπόρους σε ενδεχόμενες καταστροφές, τα μέσα ενημέρωσης περιγράφουν τακτικά το Παγκόσμιο Θόλο Σπόρων ως το «θησαυροφυλάκιο της ημέρας της καταστροφής» ή ως μια «σύγχρονη Κιβωτό του Νώε».
Ορμώμενοι από όλα αυτά, οι (ίδιοι, λογικά...) συνωμοσιολόγοι θεωρούν τη διατήρηση των σπόρων ως το... τελευταίο στάδιο μιας μακράς ιστορίας των Ευρωπαίων «αποικιοκρατών» που αφαιρούν φυσικούς πόρους από τα αναπτυσσόμενα έθνη. Αλλά αυτές οι θεωρίες φυσικά απέχουν πόρρω από την αλήθεια.
Το θησαυροφυλάκιο και οι «αδελφές» του τράπεζες σπόρων δεν μειώνουν την καλλιέργεια των σπόρων που καλλιεργούνται από τους αγρότες στα χωράφια ούτε κάνουν κακό στις οικονομίες των αναπτυσσόμενων εθνών. Οι δύο μέθοδοι αλληλοσυμπληρώνονται και οι καταθέτες σπόρων διατηρούν την κυριότητα των σπόρων τους.
Μια άλλη συνωμοσιολογική κριτική υποστηρίζει ότι η αποθήκευση σπόρων στο Σβάλμπαρντ εμποδίζει την προσαρμογή των φυτών αυτών στην κλιματική αλλαγή και θα μπορούσε να τα καταστήσει άχρηστα σε ένα θερμότερο μέλλον. Αλλά η αποθήκευση σπόρων σε αδρανή κατάσταση στην πραγματικότητα αντικατοπτρίζει τη στρατηγική επιβίωσης των ίδιων των φυτών.
Η αδρανοποίηση είναι η μυστηριώδης συμπεριφορά των φυτών που «προστατεύει από ένα απρόβλεπτο μέλλον», σύμφωνα με τον βιολόγο Anthony Trewavas. Τα φυτά είναι... μανούλες στο να αντιμετωπίζουν το απρόβλεπτο του κλίματος, πέφτοντας ουσιαστικά σε χειμερία νάρκη. Το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων παρατείνει αυτή την κατάσταση για δεκαετίες ή και περισσότερο. Ενώ οι ποικιλίες στον αγρό μπορεί να εξαφανιστούν, οι αποθηκευμένοι σπόροι τους ζουν για πάντα μέσα εκεί.
Το 2017, μια αντιπροσωπεία αγροτών Quechua από τις περουβιανές Άνδεις ταξίδεψε στο Σβάλμπαρντ για να καταθέσει σπόρους των ιερών ποικιλιών πατάτας τους στο θησαυροφυλάκιο. Με τραγούδια και προσευχές, αποχαιρέτησαν τους σπόρους ως «αγαπημένα τους πρόσωπα» και «απειλούμενα παιδιά». «Δεν αφήνουμε μόνο γονίδια, αλλά και μια οικογένεια», δήλωσε ένας περουβιανός αγρότης στους αξιωματούχους του Σβάλμπαρντ.
Οι ίδιοι αυτοί αγρότες είπαν ότι το θησαυροφυλάκιο θα προστατεύσει αυτό που ονόμασαν «αυτόχθονη βιοπολιτιστική κληρονομιά», μια διαπλοκή (με την απόλυτα καλή καγαθή έννοια του όρου..) επιστημονικής και πολιτιστικής αξίας, φυτών και ανθρώπων, που για τους αγρότες θυμίζει κάτι ιερό.
Γι' αυτό και είναι σημαντικό οι σπόροι αυτοί που «κοιμούνται» στο Σβάλμπαρντ και βρίσκονται μακριά από το έδαφος της πατρίδας τους, να παραμείνουν εκεί. Για το καλό όλων μας.