Το καλαμπούρι του αντικαταναλωτισμού

Τον Μάη του 1968 τους θυμάμαι στο Παρίσι να ουρλιάζουν κατά της καταναλωτικής κοινωνίας και να βρίζουν τον καπιταλισμό για τα άχρηστα προϊόντα που έρριχνε στην αγορά. Θυμάμαι να ρωτάω τον τότε επικεφαλής του κινήματος διαμαρτυρία Ντανιέλ Κον Μπεντίτ να μας αναφέρει μερικά από τα άχρηστα προϊόντα και αντί απαντήσεων να με καταγγέλλει ως μίσθαρνο όργανο του κεφαλαίου!

Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου

Δεν ξεχνώ επίσης κάποιους οικονομολόγους και κοινωνιολόγους της εποχής να αμπελοφιλοσοφούν κατά της κατανάλωσης και να λένε ότι μεγάλο τέχνασμα του καπιταλισμού ήταν η δημιουργία μιας μεσαίας αστικής τάξης.

Σήμερα, 52 χρόνια μετά, οικονομολόγοι και κοινωνιολόγοι της ίδιας σχολής σκέψης, κατηγορούν τον καπιταλισμό ότι προκρίνει τη λιτότητα εις βάρος της κατανάλωσης (!!!) και άρα υπονομεύει την αστική μεσαία τάξη που είναι η σπονδυλική του στήλη.

Και για όλα αυτά, φταίει βέβαια πάλι ο καπιταλισμός, αλλά χωρίς να μας λένε ποιος από όλους. Ο Κινέζικος; Ο Αμερικάνικος; Ο Γερμανικός; Ο Γαλλικός; Ο Ρώσικος; Ποιος απ’ όλους τελικά; Η απάντηση είναι κανένας.

Για τους εχθρούς των ανοικτών κοινωνιών και της δημοκρατίας, αυτό που τους ενδιαφέρει είναι η καταστροφή των μηχανισμών που παράγουν πλούτο και ευημερία. Με πιο απλά λόγια, δεν αντιδρούν σ’ ένα σύστημα για να το βελτιώσουν, αλλά θέλουν να το καταστρέψουν.

Αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι αυτοί στηρίζονται σε υπερθετικό βαθμό στη διαλεκτική του μίσους. Αυτή τους επιτρέπει να καλλιεργούν τον φόβο, να εφευρίσκουν εχθρούς και να προωθούν έτσι την νηπιοποίηση μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, που την θέλουν άβουλη και υποταγμένη.

Θα αναρωτιέται όμως ο αναγνώστης γιατί η κατανάλωση είναι ο μεγάλος εχθρός των ανθρώπων του ζόφου.

Πολύ απλά, η κατανάλωση, ως προέκταση της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών ικανοποιεί ανάγκες, πρωτογενείς στην αρχή και δευτερογενείς ή και τριτογενείς στη συνέχεια. Επίσης μέσω της κατανάλωσης ένα άτομο μπορεί να ικανοποιήσει ένα δικαίωμα διαφοράς από άλλα άτομα και άρα να έχει μια προσωπική ανταμοιβή.

Υπάρχει όμως και ένας πρόσθετος σημαντικός λόγος που συνηγορεί υπέρ του εμπορίου και της κατανάλωσης.

Πρόκειται για την μείωση της εγκληματικότητας. Όπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία γαλλικών και βρετανικών υπηρεσιών, οι κατά κεφαλήν ανθρωποκτονίες στις χώρες αυτές, πριν την βιομηχανική Επανάσταση, ήσαν 10 φορές περισσότερες απ’ ότι είναι σήμερα.

Είναι ξεκάθαρο σήμερα ότι η ελευθερία οφείλει πολλά στο εμπόριο. Η μεγάλη προσπάθεια για την καθολική ψηφοφορία, την ανεξιθρησκία και τη χειραφέτηση των γυναικών ξεκίνησε από πραγματιστές υπέρμαχους της ελεύθερης επιχειρηματικός τας, όπως ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν, και προωθήθηκε από τα αστικά στρώματα των πόλεων ως επακόλουθο της οικονομικής ανάπτυξης.

Μέχρι και τον 20^ο αιώνα, οι τσάροι και οι γενικοί γραμματείς διαπίστωναν πως ήταν πολύ πιο εύκολο να επιβάλλουν τυραννικά καθεστώτα σε ένα σύνολο αγροτών παρά σε ένα σώμα αστών καταναλωτών. Η κοινοβουλευτική μεταρρύθμιση ξεκίνησε στη Βρετανία τη δεκαετία του 1830 εξαιτίας της τερατώδους υποεκπροσώπησης των αναπτυσσόμενων βιομηχανικών πόλεων.

Ακόμη και ο Μαρξ επιχορηγούνταν από το υφαντουργείο του πατέρα του Ένγκελς. Ένας σχετικά λησμονημένος στις μέρες μας φιλόσοφος, ο Χέρμπερτ Σπένσερ ήταν εκείνος που υποστήριζε με επιμονή ότι η ελευθερία Θα διευρυνόταν παράλληλα με το εμπόριο. «…Στόχος μου», έγραφε το 1842 (εννιά χρόνια πριν από τον Τζων Στιούαρτ Μιλλ), «είναι η ελευθερία του καθενός να περιορίζεται μόνο από την όμοια ελευθερία όλων…».

Εντούτοις, προέβλεψε ότι ο αγώνας για να πειστούν οι ηγέτες να εγκαταλείψουν τον καταναγκασμό θα ήταν μακρύς: «…Μολονότι δεν καταπιέζουμε πλέον τους ανθρώπους για το πνευματικό τους καλό, θεωρούμε ακόμη καθήκον μας να τους καταπιέζουμε για το υλικό τους καλό, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πως και τα δύο είναι εξίσου αδικαιολόγητα…».

Η εγγενής ανελευθερία της γραφειοκρατίας, για να μην αναφέρουμε τη ροπή της προς τη διαφθορά και τη σπατάλη, συνιστούσε μια απειλή για την οποία μάταια προειδοποιούσε ο Σπένσερ.

Είναι σαφές λοιπόν ότι οι σημερινοί εχθροί του εμπορίου, αλλά έχουν κατά νούν όταν βάλλουν εναντίον του. Σίγουρα δε, αυτό που σκέπτονται μικρή έχουν σχέση με τη δημοκρατία.