Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Τα παραδείγματα, τα οποία βασίζονται στην εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας, είναι αντιπροσωπευτικά των συνθηκών, που κυριαρχούν και θέτουν ερωτηματικά ως προς την κατεύθυνση της πορείας των κοινωνιών σε βάθος χρόνου και την έλλειψη μακροπρόθεσμης και με κοινωνική ευαισθησία πολιτικής οπτικής.
Σύμφωνα με την Unicef 5 εκατομμύρια παιδιά στην Υποσαχάρια Αφρική εξαρτώνται από την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας. Επίσης στο Mali, στην Burkina Faso και στο Niger κορίτσια και αγόρια θανατώνονται και βιάζονται.
Από τις αρχές του 2019 μέχρι τώρα, σύμφωνα με την Unicef αναγκάσθηκαν 670.000 κορίτσια και αγόρια να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους. Επίσης οι «Γιατροί χωρίς σύνορα» τονίζουν με έμφαση, ότι 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς ιατρική κάλυψη και φροντίδα.
Τα προβλήματα δεν περιορίζονται όμως μόνο στον φτωχό Νότο. Για παράδειγμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συγκεκριμένα στην Αυστρία κάθε πέμπτο παιδί δεν έχει πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά και κατακτήσεις λόγω της παιδικής φτώχειας (τέτοια αγαθά και κοινωνικές κατακτήσεις είναι η υγεία, ευκαιρίες για ατομική πρόοδο και εξέλιξη, συμμετοχή στις σχολικές εκδρομές, παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων και κινηματογραφικών προβολών κ.λ.π.).
Ο κοινωνικός χώρος, που κινούνται, είναι χωρίς προοπτική.
Σύμφωνα με την οργάνωση παροχής βοήθειας Volkshilfe το 19% των παιδιών και των νέων έως 19 ετών απειλούνται από την φτώχεια. Σε απόλυτους αριθμούς αυτό το ποσοστό αναλογεί σε 332.000 παιδιά.
Στην Γερμανία, σύμφωνα με την Γερμανική Συνομοσπονδία Εργαζομένων (Deutscher Gewerkschaftsbund, DGB), 1,5 εκατομμύρια παιδιά ζουν σε συνθήκες φτώχειας (τα στοιχεία αναφέρονται στο 2019).
Ανάλογα στοιχεία κατατίθενται και από το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας. Σύμφωνα με έρευνα του Δικτύου προστίθενται και νέες μορφές φτώχειας, όπως είναι η ενεργειακή (π.χ. μη παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και θέρμανσης).
Το ποσοστό των Ελλήνων, που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας, αυξήθηκε σε 31,3% σύμφωνα με στοιχεία του 2018, ενώ το 2005 ήταν 19,6%. Επίσης 517.000 παιδιά ζουν σε συνθήκες φτώχειας (τριπλάσιο ποσοστό σε σχέση με το 2005), ενώ 750.000 εργαζόμενοι αμείβονται με μισθό κάτω των 500 ευρώ.
Τέλος ο αριθμός των αστέγων στην Ευρωπαϊκή Ένωση εγγίζει τα 20 εκατομμύρια, ενώ σταδιακά συρρικνώνεται το κοινωνικό κράτος.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα εμπειρικά δεδομένα είναι σχήμα οξύμωρο να αναφέρεται, ότι πριν από 30 χρόνια στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών η παγκόσμια κοινότητα οριοθέτησε τα δικαιώματα των παιδιών, όπως «κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην ισότητα των ευκαιριών» (άρθρο 28) καθώς και «στον ελεύθερο χρόνο, στο παιχνίδι, στην συμμετοχή στην πολιτισμική δραστηριότητα» (άρθρο 31).
Ακόμη δεν έχουν επιτευχθεί οι στόχοι της παγκόσμιας κοινότητας, αν και έχουν περάσει 30 χρόνια. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις φτωχές χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής, αλλά αφορά και τον ανεπτυγμένο Βορρά, όπως είναι τα ευρωπαϊκά κράτη.
Αυτή η πορεία όμως εμπεριέχει υψηλό βαθμό διακινδύνευσης, ο οποίος σε βάθος χρόνου θα εγγίζει ακόμη και την βιωσιμότητα του ανθρώπου και του οικοσυστήματος, ενώ δρομολογεί μεγάλες ανισορροπίες τόσο στα φτωχά κράτη του Νότου όσο και στα πλούσια του Βορρά.
Μπορεί σταδιακά να «αποσυντίθενται» οι κοινωνίες της Αφρικής, όμως οι επιπτώσεις εγγίζουν και τις κοινωνίες του ανεπτυγμένου Βορρά με τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και τις παρενέργειες στην κοινωνική τους συνοχή.
Είναι δε ιδιαίτερα ανησυχητικό, ότι ένα μεγάλο τμήμα των προσφύγων είναι ασυνόδευτα παιδιά, που αναζητούν ελπίδα.
Ακόμη πιο τραγικό είναι, ότι σύμφωνα με την εσωτερική έκθεση Sophia της ευρωπαϊκής υπηρεσίας για θέματα εξωτερικής πολιτικής η Μεσόγειος είναι το πιο θανατηφόρο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου το 2019 βρήκαν τον θάνατο 1262 πρόσφυγες, ενώ η προοπτική είναι δυσοίωνη, διότι οξύνονται οι εσωτερικές αντιθέσεις στην Λιβύη (Spiegel online, EU warnt vor neuer Flüchtlingskrise, 1.2.2020).
Όμως το αντίβαρο για την αποκατάσταση θετικών ισορροπιών σε πλανητικό επίπεδο δεν είναι η άνοδος του εθνικισμού και η λογική της αποφυγής των επιπτώσεων των προβλημάτων αντί της αντιμετώπισης των γενεσιουργών τους αιτίων.
Αντιθέτως στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών βασική πολιτική προτεραιότητα πρέπει να είναι η οικοδόμηση μιας λειτουργικής και βιώσιμης μορφής παγκόσμιας διακυβέρνησης, η οποία στοχεύει στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της πορείας στο μέλλον, σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και αγωνίζεται για την ισορροπημένη ανάπτυξη σε πλανητικό επίπεδο σε συνθήκες κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ειδάλλως τα δικαιώματα των παιδιών θα συνεχίσουν να καταπατώνται, ενώ γενικότερα η ανθρώπινη οντότητα θα εργαλειοποιείται στο πλαίσιο της διατήρησης των συστημικών ισορροπιών, που οικοδομούνται στο ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο προκαλεί τα μεγάλα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα (κλιματική αλλαγή, μαζική μετακίνηση πληθυσμών, φτώχεια, πείνα, μη σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.λ.π.).
Εάν δεν αλλάξει προσανατολισμό η πολιτική οπτική διαχείρισης του χρόνου, ώστε να οικοδομηθεί ένα διαφορετικό λειτουργικό και βιώσιμο μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και να αποκατασταθούν οι αναγκαίες συνθήκες τόσο στο εσωτερικό των κρατών όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις, με την αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της τεχνητής νοημοσύνης, τότε το μέλλον θα είναι αβέβαιο.
Δεν φαίνεται να είναι εύκολο, διότι δεν συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση και το σύστημα κοινωνικών αξιών, που οριοθετεί την λειτουργία των πολιτών και των κοινωνιών σε πλανητικό επίπεδο και κυρίως στο ανεπτυγμένο τμήμα της παγκόσμιας κοινότητας.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος βρίσκεται στην πιθανότητα μη λειτουργικής για την ανθρώπινη οντότητα αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να διασφαλισθούν συγκεκριμένες ισορροπίες εξουσίας.
Τα πρώτα δείγματα είναι, το λιγότερο, πολύ ανησυχητικά. Αρκεί να ληφθεί υπόψη το προωθούμενο από τον Αυστραλό με βιετναμέζικες ρίζες Hoan Ton-That πρόγραμμα Clearview, στο πλαίσιο του οποίου θα γίνεται άμεσα αναγνώριση προσώπου μέσω της τεχνητής νοημοσύνης. Ήδη ξεκίνησε μάλιστα την επιχειρηματική του αξιοποίηση στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Η μαζική χρήση αυτής της τεχνολογίας θα μπορούσε να σημαίνει, ότι ο πολίτης του μέλλοντος χωρίς προσωπική ζωή θα παρακολουθείται και θα διαμορφώνει ταυτότητα ανάλογα με τις ανάγκες και προτεραιότητες ενός συστήματος κοινωνικής λειτουργίας, που δεν έχει επιλέξει ούτε και αποφασίσει βασιζόμενος στην ελεύθερη βούληση του και στην γνώση των παραμέτρων της σύγχρονης πολυδιάστατης πραγματικότητας στην προβολή της σε μεγάλο βάθος χρόνου.
Το μέλλον όμως μπορεί να είναι βιώσιμο σε πλανητικό επίπεδο, εάν η πολιτική και η κοινωνική λειτουργία στοχεύουν στην πραγμάτωση του ανθρώπινου συμφέροντος και ταυτοχρόνως έχουν μακροπρόθεσμη οπτική στην διαχείριση του χρόνου, η οποία δεν εξαντλείται στα βιολογικά όρια μιας ή το πολύ δύο γενιών, ούτε αγνοεί ή δεν λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις των λαμβανόμενων αποφάσεων στο απώτερο μέλλον (π.χ. ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας χωρίς συνυπολογισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των επιπτώσεων στο κλίμα).