Το Ευρωπαϊκό όνειρο σε ιστορικό σταυροδρόμι

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε ένα σημαντικό και τολμηρό βήμα για να σώσει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο χρόνος θα κρίνει την αποτελεσματικότητα του.

Ένα πράγμα είναι σίγουρο: το τελικό πακέτο μέτρων που θα συμφωνηθεί δεν θα είναι αυτό που προτείνει η Επιτροπή. Από την μορφή του συμβιβασμού θα κριθεί η πορεία και το μέλλον της Ευρώπης.

Του Αντώνη Κεφαλά

Τα αγκάθια είναι πολλά: η κοινή ανάληψη χρέους (ευρωομόλογο), η μακρά περίοδος αποπληρωμής (θα υπάρχει η Ε.Ε. το 2058;), η αύξηση της εθνικής συνεισφοράς (συνολικά στο 2% του ΑΕΠ), το μέγεθος της εθνικής επιστροφής (rebate), η φορολογία για την εξυπηρέτηση του χρέους (ownresources), η κατανομή ανάμεσα σε δάνεια και επιχορηγήσεις, τα ποσά που αντιστοιχούν στο κάθε μέλος,το πλήθος των στόχων, η πολυπλοκότητα των μηχανισμών, οι ιδεολογικές εμμονές.

Ο χρόνος μετρά αρνητικά. Ο όποιος συμβιβασμός θα πρέπει να έχει επιτευχθεί έγκαιρα ώστε όλα τα μέτρα να έχουν ενταχθεί στον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της Ε.Ε. (MultiannualFinancialFramework) με ημερομηνία έναρξης την 1η Ιανουαρίου 2021. Η ίδια η Merkelδήλωσε ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν θα μπορέσει να καταλήξει παρά μόνο, ίσως, τον Ιούλιο.

Είναι, σαφές ότι δάνεια και επιχορηγήσεις θα δοθούν με όρους (conditionality). Η ίδια η Επιτροπή έχει χαράξει τον δρόμο, προσδιορίζοντας με αρκετή ακρίβεια τους στόχους που θα πρέπει να υλοποιούνται και τα κριτήρια για την εκταμίευση.

Το κάθε κράτος-μέλος θα ετοιμάζει ετήσιο πρόγραμμα πρωταρχικά επενδύσεων, θα το υποβάλλει για έγκριση και μετά τα παίρνει τα χρήματα. Θεωρώ ότι θα υπάρξει και παρακολούθηση της πιστής εκτέλεσης, όπως και ότι η ευλυγισία που δίνει σήμερα το ΕΣΠΑ στην χρονική και τομεακή μεταφορά πόρων θα είναι πολύ πιο αυστηρή.

Οι πόροι οφείλουν να χρησιμοποιηθούν κατά κύριο λόγο γιατην αντιμετώπιση των επιπτώσεων του κορωνοϊού στην οικονομία και κοινωνία, την υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και την πράσινη ανάπτυξη--σε συνδυασμό με την προστασία του περιβάλλοντος

Παρά τους αρχικούς διθυραμβικούς τόνους, μία προσεκτική εξέταση των προτάσεων δείχνει ότι τα ποσά δεν είναι μεγάλα. Ειδικά για τις επιχορηγήσεις (grants) τα κεφάλαια είναι μόλις 440 δισ. ευρώ (τα υπόλοιπα 60 μέχρι τα 500 αφορούν εγγυήσεις) με σταδιακή εκταμίευση σε διάρκεια τεσσάρων ετών. Με ετήσιο προϋπολογισμό 1,1 τρις. ευρώ για την περίοδο 2021-2028, το συνολικό πακέτο των μέτρων είναι της τάξης του 1,85 τρις. ευρώ. Όλες οι εκτιμήσεις, όμως, τοποθετούν την ύφεση της Ε.Ε. για το 2020 μεταξύ 8% και 12%. Λίγα κεράσια για μεγάλο καλάθι.

Για την Ε.Ε. αυτή η περίοδος δεν είναι καθοριστική ως προς την δημοσιονομική πολιτική της – οπότε και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «HamiltonMoment» -- όπου η αναφορά είναι στην ενοποίηση των χρεών του Βορά και του Νότου στον Αμερικανικό Εμφύλιο. Έτσι κι αλλιώς, η χαλάρωση των συμβατικών δημοσιονομικών ορίων (Stability&GrowthPact) σε συνδυασμό με τα μέτρα που έχουν ήδη εξαγγελθεί, έχει δημιουργήσει δημοσιονομικό χώρο.

Η στιγμή είναι καθοριστική ως προς την απόφαση της Ευρώπης να υπερασπιστεί την Ενιαία Αγορά (Singlemarket) και να επιδείξει ακλόνητο αίσθημα αλληλεγγύης. Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση, αν έρθει, θα αργήσει ακόμη. Απαιτεί εθνικές παραχωρήσεις που τα κράτη-μέλη δεν είναι έτοιμα να κάνουν. Ο συμβιβασμός θα δείξει ότι το όνειρο της ενοποίησης μένει ζωντανό.

Κατά μία έννοια, όπως αναφέρει ο Trevor Jackson στο «ForeignPolicy», η στιγμή της Ευρώπης μπορεί με μεγαλύτερη ακρίβεια να χαρακτηριστεί ως «Charles Alexandre de Calonne Moment», από τον Γάλλο υπεύθυνο για τα χρηματοπιστωτικά, που το 1787 προσπάθησε αλλά απέτυχε να ενοποιήσει τους φόρους και τις δαπάνες και να ιδρύσει μία πραγματική κεντρική τράπεζα.

Στην ουσία η Γηραιά Ήπειρος έχει μπροστά της την μεγαλύτερη πρόκληση της ιστορίας της. Καλείται να ξεπεράσει τον εαυτό της και να αναλάβει έναν γεωπολιτικό ρόλο που είναι ξένος με την παράδοση της: την ισορροπία ανάμεσα στην Κίνα και στις ΗΠΑ.

Οι δύο σύγχρονες υπερδυνάμεις έχουν μπει σε τροχιά αυξημένης έντασης και πιθανών συγκρούσεων. Τροχιά που δεν θα αλλάξει ουσιαστικά ακόμη κι αν αποχωρήσουν οι Trumpκαι Xi Jinping από την εξουσία.

Πολύ απλά, ο 21ος αιώνας θα είναι διπολικός με χαρακτηριστικά που σε σημαντικό βαθμό θα παραπέμπουν στον Ψυχρό Πόλεμο.

Σ’ αυτό το γεωπολιτικό πλαίσιο, μία ενωμένη Ευρώπη μπορεί και πρέπει να παίξει εξισορροπητικό ρόλο, άλλοτε ως επιδιαιτητής, άλλοτε ως φωνή λογικής, άλλοτε ως υπερασπιστής των αδυνάτων. Κι αν ο σημερινή συνομοσπονδία (confederation) των κρατών μπορέσει να μετατραπεί σε ομοσπονδία (federation), τότε η ενωμένη Ευρώπη θα έχει ισχύ διπλωματική και στρατιωτική.

Για την Ευρώπη, η περίοδος είναι, λοιπόν, ιστορικά καθοριστική. Η ιστορία δεν αγαπά τις συνομοσπονδίες – ακόμη και η Ελβετία κάμφθηκε. Η πρόκληση για την Ευρώπη είναι πως θα πρέπει να εφεύρει ξανά τον εαυτό της απαρνούμενη το διχαστικό και βίαιο παρελθόν της.

Αν το καταφέρει, θα μπορέσει ξανά να αποτελέσει τον φάρο της προόδου, στην παράδοση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, και της γεωπολιτικής ισχύς.

Διαφορετικά, θα βρεθεί στα σκουπίδια της ιστορίας, όπου θα την θυμούνται για την ανείπωτη δυστυχία 10 αιώνων, τους παγκόσμιους πολέμους της και την ανικανότητα της να υπερβεί τον εαυτό της.