Ιδεολογία και οικονομική πολιτική στη μετά COVID εποχή

Όταν θα γράφουμε παρόμοιες γραμμές, έναν χρόνο από σήμερα, θα ζούμε ήδη σε έναν διαφορετικό κόσμο από αυτόν που είμαστε σήμερα. Από τη μία μεριά θα βλέπουμε καθαρότερα ό,τι έχει αφήσει πίσω του το καταστρεπτικό τσουνάμι της COVID και από την άλλη θα προσπαθούμε να αντιληφθούμε τον κόσμο στον οποίο θα πορευτούμε τα επόμενα χρόνια.

Του Παναγιώτη Ε. Πετράκη*

Εδώ και τέσσερις δεκαετίες η επανάσταση του Reagan και της Thacher είχε καθιερώσει ένα ιδεολογικό υπόβαθρο για την οικονομική πολιτική που σε συνδυασμό με τη χρηματοοικονομική επανάσταση και την κατάρρευση του σοβιετικού μοντέλου είχε δημιουργήσει μία κυρίαρχη αντίληψη που οδηγούσε στην ύπαρξη ενός ασθενούς κρατικού παρεμβατισμού με αδύνατη εργατική διαπραγματευτική δύναμη, παγκοσμιοποίηση προς όφελος των καταναλωτών και μειούμενες εισοδηματικές διαφορές αλλά και αποδιάρθρωση παραδοσιακών κοινωνικών και πολιτικών δομών.

Με αυτό το μοντέλο γαλουχήθηκαν στα πανεπιστήμια κοινωνικοί επιστήμονες οι οποίοι συνήθως έχουν ως ιδανικό τους τον αυτόματο (χωρίς χρόνο) ενάρετο κύκλο των ορθολογικών κοινωνικών συμπεριφορών και έχουν οργανωμένες λύσεις οικονομικής πολιτικής όπου και όταν υπάρχουν αποκλίσεις.

Το πρώτο σοκ ήρθε με την κρίση του 2008 που γεννήθηκε από τα ίδια τα όρια αντοχής του συστήματος και γέννησε το πρώτο κύμα αβεβαιότητας. Το επικρατούν ιδεολογικό υπόβαθρο επέζησε επιβάλλοντας στην Ευρώπη λύσεις (austerity) που μπορούσε να παράξει.

Όμως συγχρόνως γεννήθηκε ο λαϊκισμός γιατί η συστηματική αβεβαιότητα προκάλεσες αμφιβολίες που βρήκαν πρόσφορο έδαφος στις λαϊκές μάζες. Συγχρόνως όμως, τα πραγματικά δεδομένα έδειχναν ότι οι λύσεις που είχαν δοθεί δημιουργούσαν καινούργια προβλήματα που δεν θεραπεύονταν. Μάζες πολιτών εκτοπίζονταν στα περιθώρια του συστήματος (περισσότερο στις ΗΠΑ) χωρίς προοπτική επανάκαμψής τους.

Η κρίση της COVID ήρθε, κατά τρόπο άτυχο (όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλον τον κόσμο) αμέσως μετά, πριν προλάβει να επικρατήσει μια περίοδος βεβαιότητας και επιστροφής στην κανονικότητα.

Η COVID, αυτή καθαυτή φέρνει οριακές αλλαγές στον κόσμο. Όμως επιτάχυνε τις αλλαγές που από πριν αντιλαμβανόμαστε καθαρά ότι έρχονταν, όπως η κοσμική ύφεση, η τεχνολογική απαξίωση των ανειδίκευτων, η απαξίωση της μεσαίας τάξης και η αποπαγκοσμιοποίση. Ουσιαστικά δηλαδή η COVID επέδρασε μέσω του στοιχείου του χρόνου επιτρέποντας την αβεβαιότητα να μεγεθυνθεί ξανά.

Αυτή τη φορά η αύξηση του συστηματικού κινδύνου ήρθε, όχι από τη φύση του σοκ αλλά από την έκταση και την εξωγένειά του.

Οι ιδεολογίες και οι πολιτισμικές συμπεριφορές όμως εγκαθίστανται πολύ επίμονα, σε επίπεδα δεκαετιών, και παρουσιάζουν επίσης εξαιρετική ανθεκτικότητα στις χρονικές μεταβολές.

Άρα η οικονομική πολιτική, σε παγκόσμιο επίπεδο, μαζί με τις επιπτώσεις της πανδημίας έχει να γεφυρώσει και το χάσμα μεταξύ εγκατεστημένων ιδεολογικών αντιλήψεων και πραγματισμού.

Οι καινούργιοι ιδεολογικοί δρόμοι θα έχουν στον πυρήνα τους τη γνώση για την προώθηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών που αφορούν τις άμεσες ανάγκες των πολιτών που δημιουργούνται από τη διόγκωση των χρεών, την απώλεια του εισοδήματος και της εργασίας, είτε απώλεια της υγείας και της ισορροπίας του φυσικού περιβάλλοντος.

Πρέπει να είμαστε πνευματικά έτοιμοι ξεκινώντας από την ακύρωση των άκαιρων πεποιθήσεών μας για να υποδεχτούμε τις καινούργιες ιδέες του νέου οικονομικού παραδείγματος που έρχεται. Έτσι, θα οδηγηθούμε σε στέρεες και πειστικές κοινωνικές συγκλίσεις που είναι απαραίτητες για την επόμενη μέρα.

*Καθηγητής Οικονομικών- Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΕΚΠΑ